Boek VI

  1. Na de behandeling van de wijgeschenken ga ik verder met het noemen van wedstrijdpaarden en van zowel atleten als andere mannen. Niet van alle Olympische winnaars staan er beelden, maar sommige mensen hebben zich door hun prestaties in wedstrijden of in andere opzichten onderscheiden en hebben toch geen beelden gekregen. (2) Ik moet hen onvermeld laten in mijn werk, omdat dit geen opsomming is van atleten die een Olympische overwinning behaald hebben, maar een beschrijving van wijgeschenken en andere beelden. Ook zal ik niet alle beelden die er staan noemen, omdat ik weet dat velen gewonnen hebben door een gril van het lot en niet door eigen kracht de olijfkrans gewonnen hebben. Ik zal slechts degenen noemen die op eigen kracht roem behaald hebben of van wie de beelden beter gemaakt zijn dan van anderen.
    (3) Rechts van de tempel van Hera staat een beeld van een worstelaar, Symmachos, zoon van Aischylos, afkomstig uit Elis. Naast hem staat Neolaïdos uit Pheneos, zoon van Proxenos, winnaar van het boksen bij jongens. Dan komt Archedamos, zoon van Xenias, ook een Eliër, die ook bij het worstelen voor jongens een overwinning behaald heeft. De beelden van de hier genoemde atleten zijn gemaakt door Alypos van Sikyon, een leerling van Naukydes van Argos. (4) De inscriptie bij Kleogenes, zoon van Silenos, zegt dat hij uit de streek zelf kwam en een overwinning gehaald heeft met een renpaard uit eigen stal. Vlakbij Kleogenes staat Deinolochos, zoon van Pyrrhos, en Troïlos, zoon van Alkinoös. Zij komen ook uit Elis, maar hun overwinningen kwamen niet op dezelfde manier tot stand. Troïlos was namelijk Hellanodikes en tegelijkertijd haalde hij overwinningen in de wagenrace en met de veulenwagen. Dat gebeurde bij de 102e Olympiade. (5) Daarna hebben de Eliërs wettelijk bepaald dat voortaan geen enkele Hellanodikes zijn paarden mocht laten meedoen. Het beeld van Troïlos is gemaakt door Lysippos. De moeder van Deinolochos droomde dat zij haar zoon aan haar boezem hield met een krans op zijn hoofd. Daarom werd Deinolochos getraind voor de wedstrijd en overwon de jongens in het hardlopen. Het beeld is gemaakt door Kleon van Sikyon. (6) Over Kyniska, dochter van Archidamos, haar afkomst en Olympische zeges heb ik al eerder gesproken in het boek over de Lakedaimonische koningen. In Olympia staat naast het beeld van Troïlos een marmeren voetstuk met een wagen en paarden, een wagenmenner en een beeld van Kyniska zelf, gemaakt door Apelles, met een inscriptie over Kyniska. (7) Naast Kyniska staan Lakedaimoniërs die overwinningen in de wagenrace gehaald hebben. Anaxandros werd uitgeroepen tot winnaar in een wagenrace en de inscriptie vermeldt dat zijn grootvader van vaderskant vroeger al de pentathlon gewonnen heeft. Hij is afgebeeld terwijl hij tot de god bidt. Polykles, die de bijnaam Polychalkos kreeg, zegevierde ook met een vierspan. Zijn beeld heeft een band in de rechterhand. Naast hem staan twee jongetjes; een houdt een wiel vast en de ander vraagt om de band. Polykles heeft, zoals de inscriptie vermeldt, met zijn paarden overwinningen behaald in Delphi, de Isthmos en Nemea.
    Het beeld van een pankratiast is gemaakt door Lysippos. Deze man was de eerste, niet alleen van Stratos, maar van heel Arkadië, die een overwinning in de pankration haalde. Zijn naam is Xenarkes, zoon van Philandrides. De Lakedaimoniërs werden na de Perzische invasie de meest ambitieuze paardenfokkers van alle Grieken. Behalve degenen die ik al genoemd heb staan achter het beeld van de Akarnanische atleet de volgende paardenfokkers uit Sparta: Xenarkes, Lykinos, Arkesilaos en zijn zoon Lichas. (2) Xenarkes haalde ook overwinningen in Delphi, Argos en Korinthe. Lykinos bracht veulens naar Olympia en toen een daarvan niet toegelaten werd, liet hij ze uitkomen in de wedstrijd van volwassen paarden en haalde daarmee de overwinning. Ook heeft hij in Olympia twee standbeelden opgesteld, werken van Myron van Athene. Arkesilaos haalde twee Olympische overwinningen en zijn zoon Lichas liet, omdat de Lakedaimoniërs in die tijd niet tot de spelen toegelaten werden, zijn wagen in naam van het Thebaanse volk deelnemen. De winnende wagenmenner bekranste hij eigenhandig met een band. Daarvoor lieten de Hellanodikai hem geselen. (3) Om deze Lichas vonden de veldtocht van de Lakedaimoniërs onder koning Agis tegen de Eliërs en het gevecht in de Altis plaats. Toen de oorlog beëindigd was, stelde hij daar het standbeeld op, maar de Elische lijsten van Olympische winnaars noemen niet de naam Lichas, maar het Thebaanse volk als winnaar.
    (4) Vlakbij Lichas staat de Elische ziener Thrasyboulos, zoon van Aineas, een van de Iamiden, die ook als ziener optrad voor de Mantineiers in hun oorlog tegen de Lakedaimoniërs onder koning Agis, zoon van Eudamidas. Hierover zal ik meer vertellen in het boek over Arkadië. Op het beeld van Thrasyboulos kruipt een hagedis tegen de rechterschouder op. Naast hem ligt een hond, een offerdier, in tweeën gesneden, zodat de lever te zien is. (5) Voorspellingskunst door middel van bokken, geiten en lammeren is sinds oude tijden bekend bij de mensen. De Kypriers hebben ontdekt dat ook door varkens de toekomst voorspeld kan worden, maar nergens worden honden gebruikt om te profeteren. Blijkbaar heeft Thrasyboulos een eigen methode van voorspellen geïntroduceerd, door middel van ingewanden van honden. De zieners die Iamiden genoemd worden stammen af van Iamos. Pindaros zegt in een gedicht dat hij een zoon was van Apollo en van hem de zienersgave ontving.
    (6) Naast het beeld van Thrasyboulos staan Timosthenes van Elis, winnaar van de hardloopwedstrijd van jongens, en Antipater van Milete, zoon van Kleinopater, die het boksen bij de jongens gewonnen heeft. Syracusanen, die met een offer van Dionysios naar Olympia kwamen, probeerden de vader van Antipater om te kopen om zijn zoon tot Syracusaan te verklaren. Maar Antipater trok zich niets van de geschenken van de tiran aan. Hij verklaarde zichzelf tot Milesiër en schreef op het beeld dat hij Milesiër van geboorte was en de eerste Ioniër die een beeld in Olympia opgesteld heeft. (7) Dat beeld is gemaakt door Polykleitos en dat van Timosthenes door Eutychides van Sikyon, leerling van Lysippos. Die Eutychides heeft ook voor de Syriërs het beeld van Tyche gemaakt. Dat wordt door de plaatselijke bevolking erg vereerd.
    (8) Naast het beeld van Timosthenes staan in de Altis Timon en zijn zoon Aisypos, een jongen die op een paard zit. De jongen won namelijk de paardenrace en Timon is tot winnaar van de wagenrace uitgeroepen. De beelden van Timon en zijn zoon zijn gemaakt door Daidalos van Sikyon, die voor de Eliërs ook het monument voor hun overwinning op Sparta gemaakt heeft.
    (9) De inscriptie op de bokser uit Samos zegt dat dit beeld opgesteld is door zijn trainer Mykon en dat de Samiërs de beste atleten en zeesoldaten van Ionië zijn. Dat zegt de inscriptie, maar over de bokser zelf wordt niets verteld.
    (10) Daarnaast staat Damiskos van Messene, die op de leeftijd van twaalf jaar een Olympische zege haalde. Maar er was nog iets dat mij erg verbaasde. Tijdens hun ballingschap van de Peloponnesos liet het geluk bij de Olympische spelen de Messeniërs in de steek. Want behalve Leontiskos en Symmachos, die uit Messene aan de zeestraat kwamen, heeft voor zover bekend geen enkele Messeniër, noch van Sicilië noch van Naupaktos, een Olympische overwinning behaald en zelfs van hen zeggen de Sikelioten dat ze tot de oude Zangklaiers behoorden en geen Messeniërs waren. (11) Met de terugkeer van de Messeniërs naar de Peloponesos kwam echter ook het geluk bij de Olympische spelen weer terug. Want toen de Eliërs een jaar na de stichting van Messene de Olympische spelen hielden, won deze Damiskos het hardlopen bij de jongens. Later won hij ook de pentathlon in Nemea en de Isthmos.

  1. Vlakbij Damiskos staat een beeld van een man. Zijn naam wordt niet genoemd, maar het is een wijgeschenk van Ptolemaios, zoon van Lagos. In de inscriptie noemt Ptolemaios zichzelf Makedoniër, hoewel hij koning van Egypte was. Over Chaireas van Sikyon, een bokser bij de jongens, zegt de inscriptie dat hij op jeugdige leeftijd een overwinning behaald heeft en dat Chairemon zijn vader was. Ook de maker van het beeld wordt genoemd, namelijk Asterion, zoon van Aischylos. (2) Na Chaireas komen Sophios, een jongen uit Messene, en Stomios, een Eliër. Sophios overwon zijn tegenstanders bij het hardlopen en Stomios haalde een overwinning in de pentathlon in Olympia en drie op de Nemeïsche spelen. De inscriptie op zijn beeld zegt ook nog dat hij als commandant van de Elische ruiterij een overwinningsmonument opgericht heeft en dat de vijandelijke bevelhebber door hem gedood is, toen deze hem tot een duel uitgedaagd had. (3) De Eliërs zeggen dat hij uit Sikyon kwam en het bevel over de Sikyoniërs voerde en dat zijzelf uit vriendschap met de Thebanen samen met een leger uit Boiotië Sikyon aangevallen hebben. De veldtocht van de Eliërs en Thebanen tegen Sikyon schijnt dus plaatsgevonden te hebben na de nederlaag van de Lakedaimoniërs bij Leuktra.
    (4) Vervolgens staat er een bokser uit Lepreos in Elis, Labax, zoon van Euphron, en uit Elis zelf een worstelaar, Aristodemos, zoon van Thrasis. Ook hij haalde twee overwinningen in Delphi. Het beeld van Aristodemos is een werk van Daidalos van Sikyon, leerling en zoon van Patrokles. (5) Het beeld van Hippos van Elis, winnaar van het boksen van de jongens, is gemaakt door Damokritos van Sikyon, een leerling in de vijfde generatie uit de school van Kritias van Attika. Ptolichos van Korkyra was leerling van Kritias zelf, Amphion was leerling van Ptolichos, Pison van Kalaureia werd onderwezen door Amphion en Damokritos door Pison. (6) Kratinos uit Aigeira in Achaia was de mooiste man van zijn tijd en worstelaar met de beste techniek. Toen hij de jongens in het worstelen verslagen had, kreeg hij van de Eliërs toestemming ook een beeld van zijn trainer op te stellen. Het beeld is gemaakt door Kantharos van Sikyon, zoon van Alexis en leerling van Eutychides.
    (7) Het beeld van Eupolemos van Elis is gemaakt door Daidalos van Sikyon. De inscriptie geeft aan dat Eupolemos op de Olympische spelen de hardloopwedstrijd van mannen gewonnen heeft en ook kransen voor de pentathlon ontvangen heeft, twee bij de Pythische spelen en een bij de Nemeïsche spelen. Over Eupolemos wordt ook verteld dat er drie Hellanodikai aan het einde van zijn parcours stonden. Twee van hen wezen de overwinning toe aan Eupolemos, maar de derde aan Leon van Ambrakia. Leon liet de beide Hellanodikai die Eupolemos tot winnaar uitgeroepen hadden door de Olympische Raad tot een geldboete veroordelen.
    (8) De Achaiers hebben het standbeeld van Oibotas opgesteld in opdracht van de Delphische Apollo tijdens de 80e Olympiade. Maar Oibotas haalde zijn overwinning in het hardlopen bij de 6e Olympiade. Hoe kan Oibotas dus met de Grieken in de slag bij Plataiai meegevochten hebben? Want de nederlaag van Mardonios en de Perzen was in de 75e Olympiade. Wat door de Grieken daarover verteld wordt moet ik wel noemen, maar ik hoef niet alles te geloven. De verdere gebeurtenissen met Oibotas zal ik in mijn boek over Achaia vertellen.
    (9) Het beeld van Antiochos is door Nikodamos gemaakt, Antiochos was afkomstig uit Lepreos. Hij won in Olympia een keer de pankration voor mannen en twee keer zowel bij de Isthmische spelen als bij de Nemeïsche spelen. Want de Lepreaten kenden geen vrees voor de Isthmische spelen zoals de Eliërs zelf. Hysmon van Elis bijvoorbeeld, wiens beeld dichtbij Antiochos staat, won toen hij aan de pentahlon deelnam zowel op de Olympische spelen als op de Nemeïsche spelen, maar hield zich blijkbaar net als de andere Eliërs ver van de Isthmische spelen. (10) Er wordt verteld dat Hysmon als kind aan reuma in zijn spieren leed en zich daarom op de pentahlon toelegde om door harde oefening een sterk en gezond te worden. Zijn training zou hem zulke schitterende overwinningen bezorgen. Zijn beeld is een werk van Kleon en hij heeft een ouderwets soort halters. (11) Na Hysmon volgt een jongensworstelaar uit Heraia in Arkadië, Nikostratos, zoon van Xenokleides. Zijn beeld is gemaakt door Pantias die de zevende was in de rij van leerlingen gerekend vanaf Aristokles van Sikyon. Dikon, zoon van Kallibrotos, won het hardlopen op de Pythische spelen vijf keer, drie keer op de Isthmische spelen, vier keer in Nemea, op de Olympische spelen een keer bij de jongens en nog eens twee keer bij de mannen. In Olympia staan van hem evenveel beelden als hij overwinningen behaald heeft. Als jongen werd hij uitgeroepen tot burger van Kaulonia, wat hij eigenlijk ook was, maar later verklaarde hij zich voor een bedrag aan geld tot burger van Syracuse. (12) Kaulonia was een kolonie van de Achaiers in Italië en de stichter was Typhon van Aigion. Toen Pyrrhos, de zoon van Aiakides, en de Tarantijnen in oorlog waren met de Romeinen, zijn verscheidene steden in Italië door de Romeinen of door de Epiroten verwoest. Zo is ook Kaulonia veroverd en met de grond gelijk gemaakt door de Campaniërs, die aan Romeinse kant het grootste contingent bondgenoten vormden.
    (13) Bij Dikon staat Xenophon, zoon van Menephylos, een pankratiast uit Aigion in Achaia, en verder Pyrilampes van Ephese die op de lange renbaan gewonnen heeft. Het beeld van Xenophon is gemaakt door Olympos, dat van Pyrilampes door een beeldhouwer met dezelfde naam, niet afkomstig uit Sikyon, maar uit Messene aan de Ithome.
    (14) De Spartaan Lysander, zoon van Aristokritos, is door de Samiërs opgesteld in Olympia. De eerste inscriptie luidt:
    “In het door velen bezochte heiligdom van Zeus, heerser in de hemel,
    sta ik, een wijgeschenk van het volk van Samos.”
    Deze regels geven dus aan wie dit wijgeschenk opgesteld hebben, maar wat volgt is een lofprijzing aan Lysander:
    “Onsterfelijke roem hebt U, Lysander, verworven voor uw vaderland en Aristokritos.
    U bezit de roem der dapperheid.”
    (15) Het is duidelijk dat de Samiërs en andere Ioniërs “de twee muren hebben gepleisterd”, zoals de door henzelf gebruikte uitdrukking luidt. Toen Alkibiades met de Atheense triëren sterk was in Ionië, probeerden de Ioniërs hem te paaien en er staat een bronzen beeld van Alkibiades als wijgeschenk bij de Hera van Samos. Maar toen de Attische schepen bij Aigospotamoi veroverd waren, stelden de Samiërs een beeld van Lysander op in Olympia en de Ephesiërs stelden in het heiligdom van Artemis beelden op van Lysander zelf, Eteonikos, Pharax en andere Spartanen die bij de Grieken totaal onbekend zijn. (16) En toen de situatie weer anders was en Konon de overwinning behaald had in de zeeslag bij Knidon en de berg met de naam Dorion, veranderde de houding van de Ioniërs weer en zo zijn beelden te zien van Konon en Timotheos bij de Hera op Samos en ook in Ephese bij de Ephesische godin. Zo gaat het altijd en net als de Ioniërs vleien alle mensen steeds de sterkste partij.

  1. Naast het beeld van Lysander staat een bokser uit Ephese die de andere jongens in de wedstrijden overwonnen heeft. Zijn naam is Athenaios. Verder een pankratiast, Sostratos van Sikyon, met de bijnaam Akrochersites. Hij greep namelijk zijn tegenstander altijd bij zijn vingers en brak die dan. Hij liet niet los voordat hij merkte dat zijn tegenstander het opgaf. (2) Op de Nemeïsche en Isthmische spelen heeft hij samen twaalf overwinningen behaald, op de Pythische spelen twee en in Olympia drie. De 104e Olympische spelen, waar Sostratos zijn eerste overwinning haalde, tellen de Eliërs niet mee, omdat ze die niet zelf georganiseerd hebben, maar in hun plaats de Pisanen. (3) Naast Sostratos staat de worstelaar Leontiskos, afkomstig uit Sicilië, namelijk Messene aan de zeestraat. Men zegt dat hij door de Amphiktyonen bekranst is en twee keer door de Eliërs en dat hij worstelde zoals Sostratos van Sikyon de pankration beoefende. Want ook Leontiskos kende geen manier om zijn tegenstanders te verslaan bij het worstelen, maar hij overwon hen door hun vingers te breken. (4) Het beeld is gemaakt door Pythagoras van Rhegion, een van de beste beeldhouwers ooit. Hij zou een leerling geweest zijn van Klearchos, ook uit Rhegion, die weer leerling was van Eucheiros. Eucheiros zou afkomstig zijn uit Korinthe en tot de school van de Spartanen Syadras en Chartas behoren.
    (5) De jongen die een band om zijn hoofd bindt moet ik in mijn beschrijving noemen vanwege Pheidias en zijn vaardigheid als beeldhouwer, maar ik weet niet wie het beeld dat Pheidias gemaakt heeft voorstelt. Satyros van Elis, zoon van Lysianax uit het geslacht van de Iamiden, heeft in Nemea vijf keer het boksen gewonnen, in Delphi twee keer en in Olympia twee keer. Het beeld is een werk van Silanion van Athene. Een andere beeldhouwer uit de Attische school, Polykles, leerling van Stadieus van Athene, heeft het beeld gemaakt van een jongenspankratiast uit Ephese, Amyntas, zoon van Hellanikos.(6) Chilon, een Achaier uit Patrai, won twee prijzen in Olympia bij het worstelen van mannen, een in Delphi, vier op de Isthmos en drie in Nemea. Hij kreeg een staatsbegrafenis van de Achaiers. Het was zijn lot dat hij zijn leven op het slagveld verloor. De inscriptie in Olympia bevestigt dat:
    “Twee keer overwon ik in het worstelen de mannen in Olympia en Pytho,
    drie keer in Nemea en vier keer op de Isthmos, dichtbij de zee,
    Chilon van Patrai, zoon van Chilon, gevallen op het slagveld,
    om mijn dapperheid begraven door het volk der Achaiers.”
    (7) Dit is wat de inscriptie vertelt. Als ik afgaande op de tijd waarin Lysippos, de maker van het beeld, leefde moet veronderstellen in welke oorlog Chilon gesneuveld is, denk ik dat hij met alle Achaiers deelgenomen heeft aan de slag bij Chaironeia of dat hij door zijn persoonlijke moed en dapperheid als enige van de Achaiers bij Lamia in Thessalië gevochten heeft tegen Antipater en de Makedoniërs.
    (8) Naast Chilon staan twee beelden. De eerste is een man, Molpion genaamd, die volgens de inscriptie door de Eliërs bekranst is. De andere heeft geen inscriptie en is volgens de overlevering Aristoteles uit Stageira in Thrakië. Het is opgesteld door een leerling of anders een soldaat, omdat hij een grote invloed had op Antipater en eerder op Alexander. (9) Sodamas uit Assos in de Troas aan de voet van het Idagebergte is de eerste van de Aioliërs uit die streek die een prijs gewonnen heeft in het hardlopen voor jongens in Olympia. Naast Sodamas staat Archidamos, zoon van Agesilaos, koning van de Lakedaimoniërs. Voor geen enkele koning eerder dan deze Archidamos hebben de Lakedaimoniërs, voor zover ik heb kunnen nagaan, een beeld buiten hun grenzen opgesteld. Volgens mij hebben ze een beeld van Archidamos naar Olympia gestuurd vooral vanwege zijn dood. Hij is namelijk in een vreemd land gestorven en was blijkbaar de enige koning van Sparta die geen begrafenis gekregen heeft. (10) Die gebeurtenissen heb ik uitvoeriger verteld in mijn boek over Sparta. Euanthes van Kyzikos heeft prijzen bij het boksen gewonnen, een bij de mannen in Olympia en in Nemea en op de Isthmos bij de jongens. Naast Euanthes staat het beeld van een paardenfokker met zijn wagen. Op de wagen staat een jong meisje. De naam van de man is Lampos en zijn vaderstad was de jongste stad in Makedonië, genoemd naar de stichter, Philippos, zoon van Amyntas. (11) Het beeld van de jongensbokser Kyniskos van Mantineia is gemaakt door Polykleitos. Ergoteles, zoon van Philanor, heeft in Olympia twee overwinningen behaald op de lange renbaan en ook twee in Delphi, op de Isthmos en in Nemea. Oorspronkelijk kwam hij niet uit Himera, zoals de inscriptie zegt, maar hij zou een Kretenzer uit Knossos zijn. Hij werd echter door zijn politieke tegenstanders uit Knossos verdreven en arriveerde in Himera, waar hij het burgerschap kreeg en veel andere eerbewijzen ontving. Het lag dus voor de hand dat hij bij de wedstrijden als burger van Himera aangekondigd werd.

  1. Het beeld op het hoge voetstuk is het werk van Lysippos en stelt de grootste van alle mensen voor, afgezien van de zogeheten heroën en als er mensen vóór de heroën leefden. Maar van de mensen van onze tijd is Poulydamas, zoon van Nikias, de grootste. (2) Skotousa, de vaderstad van Poulydamas, is tegenwoordig niet meer bewoond. Alexander, de tiran van Pherai, veroverde de stad tijdens een wapenstilstand. Hij omsingelde de bewoners van Skotousa die in het theater verzameld waren – ze hielden toen juist een volksvergadering – met lichtgewapenden en boogschutters en liet hen allemaal neerschieten. De overige volwassen mannen liet hij afslachten, maar de vrouwen en kinderen werden als slaven verkocht om de huurlingen te betalen. (3) Deze ramp trof Skotousa toen Phrasikleides archont in Athene was in het tweede jaar van de 102e Olympiade, toen Damon van Thourioi voor de tweede keer de overwinning behaalde. De Skotousaiers die aan de ramp ontsnapten bleven nog een tijdje, maar ze waren zo verzwakt dat ook zij de stad verlieten toen de godheid voor de tweede keer alle Grieken een ramp bracht in de oorlog tegen de Makedoniërs.(4) Anderen hebben schitterende overwinningen in de pankration behaald, maar van Poulydamas zijn behalve zijn overwinningen in de pankration nog andere prestaties te melden. In het Thrakische bergland aan de andere kant van de rivier de Nestos die door het gebied van Abdera stroomt leven allerlei soorten wilde dieren. Daarbij zijn ook de leeuwen die eens het leger van Xerxes aanvielen en de kamelen die de voorraden droegen toetakelden. (5) Deze leeuwen zwierven ook vaak rond in het gebied rondom de Olympos. De flanken van deze berg zijn aan een kant gericht op Makedonië en aan de andere kant op Thessalië en de rivier de Peneios. Daar, op de Olympos, heeft Poulydamas een leeuw, een buitengewoon sterk dier, gedood zonder een wapen te gebruiken. Hij werd tot dat waagstuk gedreven omdat hij Herakles wilde evenaren. Immers Herakles heeft volgens de legende de leeuw van Nemea overwonnen. (6) Ook een andere geweldige daad van Poulydames blijft in herinnering. Hij ging naar een kudde runderen en greep de grootste en wildste stier bij een van zijn achterpoten. De hoef hield hij stevig vast en hoe het dier ook sprong en probeerde zich te bevrijden, hij liet niet los totdat de stier met uiterste krachtsinspanning eindelijk ontsnapte, terwijl hij de hoef in Poulydamas´ hand achterliet. Ook gaat het verhaal dat hij een wagenmenner die met zijn wagen in volle vaart reed tegengehouden heeft. Met één hand greep hij de achterkant van de wagen vast en stopte tegelijk de paarden en de wagenmenner. (7) Dareios, de bastaardzoon van Artaxerxes, zette met hulp van het Perzische volk Sogdios, de wettige zoon van Artaxerxes af en werd koning in zijn plaats. Toen hij koning was geworden, stuurde hij boodschappers, omdat hij over Poulydamas´ daden gehoord had. Hij haalde hem door allerlei geschenken te beloven over bij hem in Sousa te komen. Daar daagde hij drie van de zogenaamde Onsterfelijken uit tot een gevecht van hen samen tegen hem alleen en doodde hen alle drie. Sommigen van de hier genoemde daden zijn afgebeeld op het voetstuk van het beeld in Olympia, andere worden in de inscriptie vermeld. (8) Maar ook Poulydamas zou getroffen worden door wat Homeros aan anderen die prat gaan op hun kracht voorspelde en ook hij zou het slachtoffer worden van zijn eigen kracht. Het was zomer en Poulydamas ging met een groep makkers een grot in om te drinken. Het ongeluk wilde echter dat net op dat moment het plafond van de grot begon te scheuren en het was duidelijk dat dit het niet lang meer zou houden en dreigde in te storten. (9) Toen de anderen het naderende onheil merkten, vluchtten ze weg, maar Poulydamas besloot te blijven. Hij hief zijn handen op omdat hij dacht dat hij het instorten van de grot zou kunnen tegenhouden en niet door de berg verpletterd zou worden. Zo vond hij de dood.

  2. Naast het beeld van Poulydamas in Olympia staan drie atleten, twee uit Arkadië en een uit Attika. Het beeld van Protolaos van Mantinea , zoon van Dialkes, die het boksen voor jongens gewonnen heeft, is gemaakt door Pythagoras van Rhegion en dat van Narkydas, zoon van Damaretos, een worstelaar uit Phigalia, door Daidalos van Sikyon. De Atheense schilder Mikon heeft het beeld van de pankratiast Kallias van Athene gemaakt. Androsthenes, de pankratiast uit Mainalos, die twee overwinningen bij de mannen behaald heeft, is het werk van Nikodamos van Mainalos. (2) Bij hen staat Eukles, zoon van Kallianax, afkomstig uit Rhodos uit de familie van de Diagoriden. Hij was namelijk de zoon van de dochter van Diagoras en heeft een overwinning in het boksen van de mannen behaald. Zijn beeld is het werk van Naukydes. Polykleitos, niet degene die het beeld van Hera gemaakt heeft, maar een leerling van Naukydes, heeft het beeld van de jongensworstelaar Agenor van Thebe gemaakt. Dat beeld is gewijd door de gemeenschap der Phokiërs. Want Agenors vader Theopompos behartigde de belangen van hun volk. (3) Nikodamos, de beeldhouwer uit Mainalos, heeft het beeld van de bokser Damoxenidas uit Mainalos gemaakt. Er staat ook een beeld van Lastratidas, een Elische jongen die de krans bij het worstelen gewonnen heeft. Hij behaalde ook op de Nemeïsche spelen een overwinning bij de jongens en nog een bij de jongemannen. Paraballon, de vader van Lastratidas, won de dubbele race en latere generaties daagde hij uit door de namen van de Olympische winnaars op te schrijven in het gymnasion van Olympia.
    (4) Dat alles heeft betrekking op hen. Ik wil niet voorbijgaan aan de geschiedenis van de bokser Euthymos, zijn overwinningen en andere roemrijke daden. Euthymos was afkomstig uit Lokri in Italië, dat bij de kaap Zephyrion ligt, en hij werd zoon van Astykles genoemd. De bevolking van die streek echter beweert dat hij niet de zoon van hem was, maar van de rivier de Kaikinos die de grens vormt tussen het gebied van Lokri en Rhegion en het wonderbaarlijke fenomeen van de krekels biedt. De krekels namelijk in het gebied van Lokri tot de Kaikinos zingen zoals andere krekels, maar aan de overkant van de Kaikinos in het gebied van Rhegion maken de krekels geen enkel geluid. (5) Euthymos zou een zoon van die rivier zijn. Nadat hij in Olympia in de 74e Olympiade het boksen gewonnen had, zou hem dat op de volgende Olympische spelen niet meer lukken. Want Theagenes van Samos wilde in diezelfde Olympiade het boksen en de pankration winnen en versloeg Euthymos in het boksen. Maar hij had niet meer de kracht om de olijfkrans voor de pankration te winnen, omdat hij uitgeput was door het gevecht met Euthymos. (6) Daarop legden de Hellanodikai Theagenes een boete van één talent op voor de god en één talent als schadevergoeding aan Euthymos. Ze geloofden namelijk dat hij alleen aan het boksen meegedaan had om Euthymos dwars te zitten. Daarom veroordeelden zij hem ook tot het betalen van een boete aan Euthymos zelf. Op de 76e Olympiade betaalde Theagenes het voor de god bestemde bedrag en als genoegdoening voor Euthymos deed hij niet mee aan de bokswedstrijden. Op deze en de volgende Olympiade won Euthymos de krans bij het boksen. Zijn beeld is een werk van Pythagoras en is zeer bezienswaardig.
    (7) Bij zijn terugkeer in Italië vocht hij met de Heros. Het verhaal daarover is als volgt. Odysseus is, zo wordt verteld, op zijn zwerftochten na de verovering van Troje door de winden naar verschillende steden in Italië en op Sicilië gedreven. Zo kwam hij met zijn schepen ook in Temesa. Daar werd een van zijn matrozen dronken en vergreep zich aan een meisje. Voor dat vergrijp werd hij door de inheemse bevolking gestenigd. (8) Odysseus bekommerde zich niet om zijn dood en voer weer weg, maar de geest van de gestenigde man bleef steeds zonder onderscheid mensen in Temesa doden en viel mensen van elke leeftijd aan. Ze besloten Italië voor goed te verlaten, maar de Pythia verbood hen te vertrekken en droeg hen op de Heros gunstig te stemmen door een heilig domein aan hem te wijden, een tempel te bouwen en hem ieder jaar het mooiste meisje van Temesa als vrouw te geven. (9) Toen ze deden wat hen door de god was opgedragen, overkwam hen geen enkel kwaad meer van de kant van de geest. Juist op het moment waarop ze dat ritueel voor de geest uitvoerden arriveerde Euthymos in Temesa. Hij hoorde wat er aan de hand was en wilde meteen de tempel ingaan om het meisje te zien. Toen hij haar zag, kreeg hij eerst medelijden met haar, maar al gauw werd hij verliefd. Het meisje zwoer dat ze met hem zou trouwen als hij haar zou redden en zo wachtte Euthymos in volle wapenrusting de komst van de geest af. (10) Hij versloeg hem in het gevecht en de Heros werd uit het land verdreven, dook onder in zee en verdween. Euthymos kreeg een schitterend huwelijk en de mensen van Temesa waren voortaan bevrijd van de geest. Ik heb nog een verhaal over Euthymos gehoord. Hij zou erg oud geworden zijn en nadat hij weer aan de dood ontsnapt was op een andere manier uit het leven verdwenen zijn. Van iemand die als koopman daarheen gevaren was heb ik gehoord dat Temesa nog steeds bewoond wordt. (11) Dat heb ik gehoord, maar het volgende weet ik omdat ik toevallig een schilderij van die geschiedenis gezien heb. Het was een kopie van een oud schilderij. Daarop stond een jonge man, Sybaris, de rivier de Kalabros, de bron Lyka en verder een heroön en de stad Temesa. Daar was ook de geest die door Euthymos verjaagd was, met een pikzwarte kleur en een bijzonder angstaanjagend uiterlijk. Als kledingstuk had hij een wolvenhuid omgeslagen. De letters op het schilderij vormden de naam Lykas.
    Hiermee is over dit onderwerp genoeg gezegd. Na het beeld van Euthymos staan de stadionloper Pytharchos van Mantinea en de Elische bokser Charmides, die bij de jongens prijzen gewonnen hebben. Als je die gezien hebt, kom je bij de beelden van atleten uit Rhodos, Diagoras en zijn familie. Zij staan in deze volgorde naast elkaar: Akousilaos, die de krans bij het boksen van mannen gewonnen heeft, Dorieus, de jongste, die op drie achtereenvolgende Olympiaden de winnaar van de pankration was. Kort voor Dorieus versloeg ook Damagetos de deelnemers aan de pankration. (2) Zij waren broers en zonen van Diagoras. Ook Diagoras zelf, die de overwinning behaald heeft bij het boksen voor mannen, staat bij hen. Het beeld van Diagoras is gemaakt door Kallikles van Megara, zoon van Theokosmos, die ook het beeld van Zeus in Megara gemaakt heeft. Ook de zonen van Diagoras´ dochters hebben het boksen beoefend en Olympische overwinningen behaald, bij Eukles, zoon van Kallianax en Diagoras´ dochter Kallipateira, bij de mannen en Peisirodos bij de jongens. Zijn moeder had zich als trainer verkleed en hem zo naar de Olympische spelen begeleid. (3) Deze Peisirodos staat ook in de Altis naast zijn grootvader van moederskant. Er wordt verteld dat Diagoras met zijn zonen Akousilaos en Damagetos meegekomen is naar Olympia. Toen de jongemannen de overwinning behaald hadden, droegen ze hun vader door het publiek dat bloemen naar hem gooide en hem gelukkig prees om zijn zonen. In vrouwelijke lijn was Diagoras een Messeniër en stamde af van de dochter van Aristomenes.
    (4) Dorieus, de zoon van Diagoras, behaalde behalve in Olympia nog acht overwinningen op de Isthmos en zeven in Nemea. Ook zou hij een Pythische overwinning behaald hebben zonder te strijden. Hij en Peisirodos werden tot Thouriërs uitgeroepen, omdat ze door politieke tegenstanders uit Rhodos verdreven waren en naar Thourioi in Italië gegaan waren. Later keerde Dorieus terug naar Rhodos. Het schijnt dat hij het meest van alle mensen de Lakedaimoniërs vriendschappelijk gezind was, zo zeer dat hij zelfs met eigen schepen tegen Athene gevochten heeft, totdat hij door Atheense triëren gevangen genomen werd en levend naar Athene gebracht werd. (5) Voordat Dorieus bij hen gebracht werd, waren de Atheners woedend op hem en uitten ze dreigementen tegen hem. Maar toen ze, in volksvergadering samengekomen, een zo grote en beroemde man zagen, sloeg hun stemming om en lieten ze hem gaan zonder hem ook maar iets onaangenaams aan te doen, hoewel ze hem met het volste recht zwaar hadden kunnen straffen. (6) De dood van Dorieus is door Androtion verteld in zijn Attische geschiedenis. Hij zegt dat de vloot van de Koning op dat moment bij Kaunos lag onder bevel van Konon, die het volk van Rhodos overhaalde de Lakedaimoniërs ontrouw te worden en zich aan te sluiten bij de Koning en de Atheners. Dorieus was in die tijd ver van huis en bevond zich in de binnenlanden van de Peloponnesos. Door enkele Lakedaimoniërs gegrepen en naar Sparta gebracht, werd hij door de Lakedaimoniërs schuldig bevonden aan verraad en ter dood veroordeeld. (7) Als het verhaal van Androtion waar is, denk ik dat hij de Lakedaimoniërs op één lijn met de Atheners wil stellen, omdat ook de Atheners beschuldigd werden van onbezonnenheid tegen Thrasyllos en zijn medecommandanten bij de Arginousai.
    (8) Zo beroemd werden Diagoras en zijn familie. Ook Alkainetos, zoon van Theantos, uit Lepra en zijn zonen behaalden Olympische overwinningen. Alkainetos zelf won het boksen voor mannen en eerder had hij al bij de jongens gewonnen. Zijn zonen Hellanikos en Theantos werden tot winnaars van het boksen voor jongens uitgeroepen, Hellanikos op de 89e Olympiade en Theantos op de volgende. Allen hebben ze beelden in Olympia. (9) Naast de zonen van Alkainetos staan Gnathon, een Mainaliër uit Dipaia, en Lykinos uit Elis. De inscriptie op het beeld van Gnathon zegt dat hij erg jong was toen hij zijn overwinning behaalde. Dat beeld is gemaakt door Kallikles van Megara. (10) Een man uit Stymphalos, Dromeus genaamd, maakte zijn naam waar bij de lange wedloop, want hij won twee keer in Olympia, even vaak in Delphi, drie keer op de Isthmos en vijf keer in Nemea. Hij zou op het idee gekomen zijn een vleesdieet te volgen. Tot dan toe bestond het voedsel van atleten uit in mandjes gedroogde kaas. Zijn beeld is gemaakt door Pythagoras en het volgende, dat van de pentatleet Pythokles van Elis, door Polykleitos.

  1. Wie het beeld van Sokrates van Pellene, die het hardlopen voor jongens gewonnen heeft, gemaakt heeft wordt niet verteld, maar het beeld van Amertes van Elis, die het worstelen bij de jongens gewonnen heeft en in Delphi het worstelen voor mannen, is door Phradmon van Argos gemaakt. Euanoridas van Elis won zowel in Olympia als in Nemea het worstelen voor jongens. Toen hij Hellanodikes was geworden, maakte ook hij een lijst van namen van winnaars in Olympia. (2) Over de Arkadische bokser uit Parrhasia met de naam Damarchos wordt door fantasten van alles verteld, maar behalve zijn overwinning in Olympia geloof ik daar niets van. Hij zou bij het offeren aan Zeus Lykaios in een wolf veranderd zijn en tien jaar later zijn menselijke gestalte teruggekregen hebben. Ik denk dat dit zelfs door de Arkadiërs niet over hem verteld wordt, want anders zou het wel in de inscriptie in Olympia vermeld zijn. Die is als volgt: “Dinytas´ zoon Damarchos wijdde dit beeld, van geboorte een Parrhasiër in Arkadië.”
    (3) Zo ver gaat de inscriptie. Eubotas van Kyrene had, omdat hij tevoren al van het orakel in Libye gehoord had dat hij in Olympia het hardlopen zou winnen, al een beeld laten maken en dezelfde dag waarop hij tot winnaar werd uitgeroepen heeft hij dat beeld gewijd. Men vertelt dat hij ook de wagenrace gewonnen heeft op die Olympiade, die volgens de Eliërs ongeldig is omdat hij door de Arkadiërs georganiseerd was.(4) Het beeld van Timanthes van Kleonai, die de krans van de pankration voor mannen gewonen heeft, is door Myron van Athene gemaakt en het beeld van Baukis van Troizen, winnaar van het worstelen voor mannen, is het werk van Naukydes. De oorzaak van Timanthes´ dood is, zoals men vertelt, als volgt. Hij had zijn carrière in de atletiek beëindigd, maar wilde toch zijn kracht blijven testen en daarom spande hij iedere dag een enorme boog. Maar toen hij een tijd van huis was, moest hij het oefenen met de boog onderbreken. Bij zijn terugkeer kon hij de boog niet meer spannen. Daarom stak hij een brandstapel aan en wierp zich er levend op. Zulke dingen, die al gebeurd zijn bij de mensen of nog zullen gebeuren, zijn in mijn ogen eerder tekenen van waanzin dan van moed.(5) Na Baukis komen beelden van Arkadische atleten, Euthymenes uit Mainalos zelf, winnaar van het worstelen voor mannen en al eerder winnaar bij de jongens, en de Azaniër Philippos uit Pellana, die het boksen bij de jongens gewonnen heeft. Dan Kritodamos uit Kleitor, die ook tot winnaar van het boksen voor jongens uitgeroepen is. Het beeld van Euthymenes voor zijn overwinning bij de jongens is door Alypos gemaakt, dat van Kritodamos door Kleon en het beeld van de Azaniër Philippos door Myron. Over Promachos, zoon van Dryon, zal ik in mijn boek over Achaia vertellen. (6) Niet ver van Promachos staat Timasitheos, afkomstig uit Delphi, een werk van Ageladas van Argos. Hij heeft in de pankration twee overwinningen in Olympia behaald en drie in Delphi. Ook in oorlogen verrichtte hij schitterende daden door zijn durf en niet minder zijn goede geluk, met uitzondering van zijn laatste onderneming. Toen namelijk de Athener Isagoras de akropolis van Athene wilde veroveren, deed Timasitheos daar ook aan mee. Omdat hij een van degenen was die op de akropolis gevangen werden genomen, veroordeelden de Atheners hem voor zijn misdaad ter dood.

  1. Theognetos van Aigina heeft een krans gewonnen bij het worstelen voor jongens en zijn beeld is gemaakt door Ptolichos van Aigina. Ptolichos was een leerling van zijn vader Synnoön die zelf leerling was van Aristokles van Sikyon en bijna even beroemd als hij. Waarom Theognetos een pijnappel en een granaatappel draagt, kan ik niet verkleren, maar misschien bestaat er een locale sage in Aigina over.(2) Na het beeld van de man die volgens de Eliërs niet bij de anderen op de lijst geschreven is omdat hij tot winnaar van de veulenrace uitgeroepen is staan Xenokles van Mainalos die de jongens bij het worstelen versloeg en Alketos, zoon van Alkinoös, winnaar van het boksen voor jongens, ook een Arkadiër uit Kleitor. Het beeld van Alketos is door Kleon gemaakt, dat van Xenokles door Polykleitos.(3) Aristeus van Argos won zelf de lange wedloop en zijn vader Cheimon het worstelen. Zij staan vlak bij elkaar. Het beeld van Aristeus is gemaakt door Pantias van Chios, leerling van zijn vader Sostratos, en de beelden van Cheimon behoren naar mijn oordeel tot de prachtigste werken van Naukydes, zowel het beeld in Olympia als het beeld dat uit Argos naar de tempel van de Vrede in Rome overgebracht is. Er wordt verteld dat Cheimon Taurosthenes in het worstelen versloeg en Taurosthenes op de volgende Olympiade hen die het worstelperk betraden. Dezelfde dag zou een geest in de gestalte van Taurosthenes in Aigina verschenen zijn en de overwinning aangekondigd hebben. (4) Het beeld van de Eliër Philles, winnaar van het worstelen voor jongens, is door Kratinos van Sparta gemaakt. Over de wagen van Gelon deel ik niet de mening van mijn voorgangers die daarover gesproken hebben. Zij beweren dat de wagen een wijgeschenk is van Gelon, de tiran op Sicilië. De inscriptie geeft aan dat hij gewijd is door Gelon, zoon van Deinomenes, uit Gela en de tijd van de overwinning van deze Gelon is de 75e Olympiade. (5) Maar de Gelon die tiran op Sicilië was veroverde Syracuse toen Hybrilides archont in Athene was, in het tweede jaar van de 72e Olympiade, waarin Tisikrates van Kroton de stadionloop won. Het is dus duidelijk dat hij zich als burger van Syracuse en niet van Gela aangekondigd zou hebben. Deze Gelon moet dus wel een privé-persoon geweest zijn, een naamgenoot van de tiran en wiens vader dezelfde naam had als de vader van de tiran. De wagen en het beeld van Gelon zelf zijn gemaakt door Glaukias van Aigina. (6) Op de daaraan voorafgaande Olympiade heeft Kleomedes van Astypalaia, zo wordt verteld, iemand uit Epidauros, Ikkos, bij een worstelwedstrijd gedood. Door de Hellanodikai werd hij schuldig verklaard aan onreglementair gedrag en de overwinning werd hem ontnomen. Gek van verdriet ging hij terug naar Astypalaia. Daar ging hij een school binnen waarin ongeveer zestig kinderen waren en trok de zuil die het dak droeg omver. (7) Dat stortte neer op de kinderen en toen hij door de burgers met stenen bekogeld werd, vluchtte hij de tempel van Athene in. Daar kroop hij in een kist die in de tempel stond en trok het deksel dicht. De Astypalaiers deden hun uiterste best de kist te openen, maar al hun pogingen waren vergeefs. Tenslotte braken ze de zijkanten van de kist open, maar ze vonden geen Kleomedes, dood of levend. Daarop stuurden ze mannen naar Delphi om te vragen wat er met Kleomedes gebeurd was. De Pythia gaf hun dit orakel:
    “Kleomedes uit Astypalaia is de laatste der Heroën.
    Eert hem met offers, want hij is niet langer een sterveling.”
    Sinds die tijd vereren de Astypalaiers Kleomedes als een heros.
    (9) Naast de wagen van Gelon staat Philon, een werk van Kallias van Aigina. Voor deze Philon heeft Simonides, zoon van Leoprepes, een fraai epigram geschreven:
    “Mijn vaderland is Korkyra, Philon is mijn naam.
    Glaukos´ zoon ben ik, winnaar van het boksen bij twee Olympiades.”
    Ook Agametor van Mantinea staat er, die het boksen voor jongens gewonnen heeft.

  1. Naast degenen die ik opgesomd heb staat Glaukos van Karystos. Hij zou afkomstig zijn uit Anthedon in Boiotië en oorspronkelijk afstammen van de zeegod Glaukos. Deze Karystiër was een zoon van Demylos en was aanvankelijk, naar verluidt, landbouwer. Toen de ploegschaar van de ploeg losraakte, maakte hij die weer vast, waarbij hij zijn hand als hamer gebruikte. (2) Toevallig zag Demylos wat zijn zoon deed en daarop bracht hij hem naar Olympia om aan het boksen mee te doen. Daar werd Glaukos, omdat hij helemaal geen wedstrijdervaring had, door zijn tegenstanders gewond. Toen hij tegen de laatst overgebleven tegenstander bokste, dacht men dat hij de strijd moest opgeven vanwege het grote aantal verwondingen. Maar op dat moment schreeuwde zijn vader hem toe: “Kom op, zoon, geef hem die van de ploeg!” Zo gaf hij zijn tegenstander een veel zwaardere slag en behaalde meteen de overwinning. (3) Hij zou ook andere kransen gewonnen hebben, twee in Delphi en zowel in Nemea als op de Isthmos acht. Het beeld van Glaukos is door zijn zoon gewijd en gemaakt door Glaukias van Aigina. Het stelt een man voor die een spiegelgevecht houdt, omdat Glaukos die techniek in zijn tijd het best beheerste. De Karystiërs zeggen dat hij na zijn dood begraven is op een eiland dat nog steeds eiland van Glaukos heet.
    (4) Damaretos van Heraia, zijn zoon en kleinzoon hebben ieder twee overwinningen in Olympia behaald. De overwinningen van Damaretos waren op de 65e Olympiade, toen de wapenloop voor het eerst gehouden werd, en op de volgende spelen. Zijn beeld heeft een schild zoals tegenwoordige hardlopers nog steeds dragen en draagt een helm op zijn hoofd en scheenplaten aan zijn benen. Die werden na verloop van tijd door de Eliërs en andere Grieken verwijderd bij de wapenloop. Damaretos´ zoon Theopompos won de pentathlon en de tweede Theopompos, die naar zijn vader genoemd is, het worstelen. (5) Wie het beeld van de worstelaar Theopompos gemaakt heeft weten we niet, maar de inscriptie zegt dat de beelden van de vader en grootvader door de Argivers Eutelidas en Chrysothemis gemaakt zijn. Maar van wie zij leerlingen waren staat er niet, want de inscriptie luidt:
    “Eutelidas en Chrysothemis maakten deze werken,
    Argivers, die hun kunst van ouderen leerden.”
    Ikkos, zoon van Nikolaïdas, uit Tarente, won de Olympische krans bij de pentathlon en hij zou later de beste trainer van zijn tijd geweest zijn.
    (6) Na Ikkos komt Pantarkes van Elis, winnaar van het worstelen voor jongens, de geliefde van Pheidias. Naast Pantarkes staat de wagen van Kleosthenes, een man uit Epidamnos. Het is een werk van Agelades en staat achter de Zeus die de Grieken gewijd hebben uit de buit van de slag bij Plataiai. Kleosthenes won op de 66e Olympiade en tegelijk met zijn paarden wijdde hij ook een beeld van zichzelf en zijn wagenmenner. (7) De inscriptie noemt de namen van de paarden, Phoinix en Korax, en de paarden aan de buitenkanten van het juk, rechts Knakias en links Samos. Deze inscriptie staat op de wagen:
    “Pontis´ zoon Kleosthenes uit Epidamnos, wijdde mij
    na de overwinning met zijn paarden in de mooie strijd van Zeus.”
    (8) Die Kleomenes was de eerste Griekse paardenfokker die een beeld in Olympia wijdde. Want het wijgeschenk van Euagoras is wel een wagen, maar zonder beeld van Euagoras zelf en de wijgeschenken van de Athener Miltiades zal ik elders behandelen. De Epidamniërs bewonen nog wel hun oorspronkelijke gebied, maar niet meer hun oude stad. De huidige stad ligt een eindje verder en heet Dyrrhachion naar de stichter. (9) Lykinos van Heraia, Epikradios van Mantinea, Tellon van Oresthas en Agiadas van Elis hebben prijzen in de wedstrijden voor jongens gewonnen, Lykinos bij het hardlopen, de anderen bij het boksen. Het beeld van Epikradios is gemaakt door Ptolichos van Aigina, dat van Agiadas door Serambos die ook uit Aigina kwam. Het beeld van Lykinos is een werk van Kleon, maar wie het beeld van Tellon gemaakt heeft wordt niet verteld.

  1. Dan staan er wijgeschenken van Eliërs, Philippos, zoon van Amyntas, Alexander, zoon van Philippos, Seleukos en Antigonos. Antigonos is te voet, de anderen zitten op paarden. (2) Niet ver van de genoemde koningen staat Theagenes van Thasos, de zoon van Timosthenes. Maar de Thasiërs beweren dat Theagenes niet een zoon van Timosthenes was. Thimosthenes zou een priester van de Thasische Herakles geweest zijn, die in de gedaante van Timosthenes gemeenschap met Theagenes´ moeder had gehad. Het verhaal gaat dat de jongen, toen hij negen jaar oud was, op weg van school naar huis een beeld van een of andere god dat op de markt stond optilde, omdat hij het erg mooi vond, het op zijn schouders zette en meenam. (3) De burgers waren woedend op hem over wat hij gedaan had, maar een gerespecteerde en oudere man weerhield hen er van de jongen te doden en gebood hem het beeld naar de markt terug te brengen. Toen hij dat gedaan had, werd de jongen meteen erg beroemd om zijn kracht en overal in Griekenland werd rondverteld wat hij gedaan had. (4) De beroemdste prestaties van Theagenes op de Olympische spelen heb ik al verteld, namelijk hoe hij de bokser Euthymos versloeg en de Eliërs hem een boete oplegden. Dromeus uit Mantineia werd tot overwinnaar uitgeroepen en dat zou,voor zover we weten, ook de eerste keer zijn dat iemand zonder strijd de pankration gewonnen heeft. Op de volgende Olympiade won Theagenes de pankration. (5) Hij heeft drie overwinningen in Delphi op zijn naam. Die zijn in het boksen. Verder negen overwinningen in Nemea en tien op de Isthmos, sommige in de pankration en andere bij het boksen. Maar in Phthia in Thessalië stopte hij met de training voor het boksen en de pankration. Hij besloot beroemd te worden bij de Grieken in het hardlopen en versloeg de andere hardlopers in de lange wedloop. Ik denk dat het zijn ambitie was Achilles te evenaren door in het vaderland van de snelste van alle heroën het hardlopen te winnen. In het totaal won hij 1400 kransen. (6) Toen hij gestorven was, kwam een man die hem tijdens zijn leven erg had gehaat iedere nacht naar het beeld van Theagenes en ranselde dan met een zweep het bronzen beeld in de mening dat hij zo Theagenes zelf mishandelde. Maar het beeld viel bovenop hem en maakte zo een eind aan zijn razernij. Na de dood van de man dienden zijn zonen een aanklacht tegen het beeld in wegens moord. De Thasiërs gooiden het beeld in zee in navolging van de regel van Drakon. Die had in zijn wetten inzake moord en doodslag voor de Atheners de bepaling opgenomen dat ook levenloze dingen verbannen moesten worden als een daarvan op iemand zou vallen en hem zou doden. (7) Na enige tijd, toen de aarde geen gewassen meer voor de Thasiërs voortbracht, stuurden ze een gezantschap naar Delphi. De god antwoordde dat zij de mensen die verbannen waren weer moesten toelaten. Op grond van dat antwoord werden zij weer toegelaten, maar hun terugkomst bood geen remedie tegen de onvruchtbaarheid. Dus gingen ze opnieuw naar de Pythia en zeiden dat ze de bevelen van het orakel wel uitgevoerd hadden, maar dat de toorn van de goden bleef. (8) Daarop antwoordde de Pythia hun:“Maar uw grote Theagenes hebt u vergeten.” In hun radeloosheid konden ze geen manier bedenken om het beeld van Theagenes terug te krijgen. Maar, zo wordt verteld, vissers die uitgevaren waren om te gaan vissen kregen het beeld in hun netten en brachten het aan land. De Thasiërs zetten het weer op zijn oude plaats en brengen het offers als aan een god. (9) Ik weet dat ook op veel andere plaatsen in Griekenland en bij de barbaren beelden van Theagenes staan. Hij geneest ziektes en wordt door de locale bevolking vereerd. Het beeld van Theagenes is een werk van Glaukias van Aigina en staat in de Altis.

  2. Vlakbij staat een bronzen wagen met een man erop. Aan beide kanten van de wagen staan renpaarden waarop jongens zitten. Dat zijn herinneringen aan de Olympische overwinningen van Hieron, zoon van Deinomenes, die na zijn broer Gelon tiran van Syracuse was. Die wijgeschenken zijn echter niet door Hieron gestuurd, maar zijn zoon Deinomenes schonk ze aan de god. De wagen is door Onatos van Aigina gemaakt, de paarden aan weerskanten en de jongens door Kalamis.
    (2) Naast de wagen van Hieron staat een man met dezelfde naam als de zoon van Deinomenes en die ook tiran van Syracuse geweest is. Hij heette Hieron, zoon van Hierokles. Na de dood van Agathokles, een vroegere tiran, stond weer een tiran in Syracuse op in de persoon van deze Hieron. Hij greep de macht in het tweede jaar van de 126e Olympiade, waarin Idaios van Kyrene de stadionrace won. (3) Die Hieron sloot gastvriendschap met Pyrrhos, de zoon van Aiakides, en bevestigde dat door een huwelijk van zijn zoon Gelon met Pyrrhos´ dochter Nereïs. Toen de Romeinen in oorlog kwamen met de Karthagers om het bezit van Sicilië, beheersten de Karthagers meer dan de helft van het eiland. Hieron besloot in het begin van die oorlog de kant van de Karthagers te kiezen. Korte tijd later echter liep hij over naar de Romeinen omdat hij dacht dat zij sterker waren en betrouwbaarder vrienden. (4) Hij vond de dood door toedoen van Deinomenes, een Syracusaan en een bittere vijand van de tirannie. Later, toen Hippokrates, de broer van Epikydes, juist uit Erbessos naar Syracuse gekomen was en het volk begon toe te spreken, rende hij op hem af met de bedoeling hem te doden. Maar Hippokrates verzette zich en enkele lijfwachters overmeesterden Deinomenes en doodden hem. De beelden van Hieron in Olympia, een te paard en de andere te voet, zijn door zijn zonen gewijd en gemaakt door de Syracusaan Mykon, zoon van Nikeratos.
    (5) Na de beelden van Hieron staan Areus, de zoon van Akrotatos, koning van de Lakedaimoniërs, en Aratos, de zoon van Kleinias, en dan nog een beeld van Areus, zittend op een paard. Het beeld van Aratos is een wijgeschenk van de Korinthiërs en Areus van de Eliërs. Eerder in mijn boek heb ik zowel Aratos als Areus al genoemd. (6) Ook Aratos is tot winnaar uitgeroepen in de wagenrace in Olympia. De Eliër Timon, zoon van Aisypos, deed met zijn paarden mee aan de wedstrijd in Olympia ******* dat is van brons en er zit een meisje op, volgens mij Nikè. Dan zijn er Kallon, zoon van Harmodios, en Hippomachos, zoon van Moschion, Eliërs van geboorte. Zij zijn winnaars van het boksen voor jongens. Het beeld van Kallon is gemaakt door Daïppos, maar wie het beeld van Hippomachos gemaakt heeft weet ik niet. Hij zou drie tegenstanders overwonnen hebben zonder zelf ook maar één slag of verwonding aan zijn lichaam te hebben opgelopen.
    (7) Theochrestos van Kyrene fokte paarden op de in Libye gebruikelijke manier. De inscriptie op de wagen zegt dat hij in Olympia met zijn paarden gewonnen heeft en voor hem zijn grootvader van moederskant die dezelfde naam droeg en dat zijn vader op de Isthmos gewonnen heeft.
    (8) Agesarchos, zoon van Haimostratos, uit Triteia won de bokswedstrijden voor mannen in Olympia, Nemea, Delphi en de Isthmos. Dat wordt verteld door het epigram, maar ik heb gevonden dat de verklaring van het epigram dat de Tritaiers Arkadiërs waren onjuist is. Want wat betreft de steden in Arkadië die beroemd zijn geworden, daarvan zijn ook de daden van hun stichters niet onbekend, maar de steden die door hun zwakte van het begin af aan onbeduidender zijn geweest en daarom tot Megalopolis samengevoegd zijn, zijn niet opgenomen in het decreet dat door de Arkadische gemeenschap uitgevaardigd is. (9) In Griekenland is geen andere stad Triteia te vinden dan in Achaia. Je kunt dus denken dat Triteia in die tijd tot Arkadië behoorde zoals ook nu nog sommige Arkadiërs deel uitmaken van de Argolische gemeenschap. Het beeld van Agesarchos is een werk van de zonen van Polykles die ik later in mijn boek nog zal vermelden.

  1. Het beeld van Astylos van Kroton is een werk van Pythagoras. Hij heeft op drie achtereenvolgende Olympiades de stadionloop en de dubbele wedloop gewonnen. Om Hieron, de zoon van Deinomenes, een plezier te doen verklaarde hij zich bij de twee laatste Olympiades tot Syracusaan. Daarom besloten de mensen van Kroton dat zijn huis een gevangenis zou zijn en haalden ze zijn beeld neer, dat in de tempel van Hera Lakinia stond.
    (2) In Olympia staat ook een stele die de overwinningen van de Lakedaimoniër Chionis noemt. Mensen die menen dat de stele door Chionis zelf gewijd is en niet door de Spartaanse staat zijn nogal onnozel. Want gesteld dat, zoals op de stele staat, de wapenwedloop er nog niet was, hoe zou Chionis dan kunnen weten of de Eliërs die ooit aan de lijst van wedstrijden zouden toevoegen? Maar nog dwazer zijn zij die beweren dat het beeld naast de stele, een werk van Myron van Athene, een afbeelding van Chionis is.
    (3) Beroemde prestaties, vergelijkbaar met Chionis, leverde Hermogenes van Xanthos, een Lykiër. Hij won op drie Olympiades acht keer de olijfkrans en kreeg van de Grieken de bijnaam Paard. Ook voor Polites kun je grote bewondering hebben. Deze Polites was afkomstig uit Keramos in Karië en toonde in Olympia al zijn capaciteiten bij het lopen. Want hij schakelde van de langste afstand, die het grootste uithoudingsvermogen vereist, ogenblikkelijk over op de kortste en snelste afstand en na een overwinning op de lange afstand en meteen daarop in de stadionloop voegde hij er op dezelfde dag nog een derde overwinning in de dubbele afstand aan toe. (4) Polites heeft in de tweede ******* en vier, zoals zij door loting in groepen gedeeld worden en ze laten hen niet tegelijkertijd starten voor de wedstrijd. De winnaars van iedere groep lopen nog een keer om de prijzen. Zo behaalt degene die de krans voor de stadionloop wint twee overwinningen. De schitterendste resultaten bij het hardlopen staan echter op naam van Leonidas van Rhodos. Hij bewaarde zijn topvorm in het hardlopen gedurende vier Olympiades en haalde daarin twaalf overwinningen.
    (5) Niet ver van de stele van Chionis staat Skaios, zoon van Douris, uit Samos, die het boksen voor jongens gewonnen heeft. Het beeld is een werk van Hippias, zoon van ******* en de inscriptie erop verklaart dat hij zijn overwinning behaalde toen de Samiërs in ballingschap van hun eiland waren en de gelegenheid ******** het volk naar zijn eigen woonplaatsen.
    (6) Naast de tiran staat Diallos, zoon van Pollis, afkomstig uit Smyrna. Deze Diallos beweert dat hij de eerste Ioniër was die in Olympia een krans bij de pankration voor jongens won. De beelden van Thersilochos van Korkyra en Aristion van Epidauros, zoon van Theophiles, zijn door Polykleitos van Argos gemaakt. Aristion won de krans bij het boksen van mannen, Thersilochos bij de jongens. (7) Het beeld van Bykelos, de eerste Sikyoniër die het boksen voor jongens won, is een werk van Kanachos van Sikyon, een leerling van Polykleitos van Argos. Naast Bykelos staat een hopliet, Mnaseas van Kyrene, bijgenaamd de Libyer. Dat beeld is door Pythagoras van Rhegion gemaakt. Voor Agemachos van Kyzikos van het vasteland van Azië ******* de inscriptie geeft aan dat hij in Argos geboren is.
    (8) Van de stad Naxos, eens op Sicilië gesticht door de Chalkidaiers aan de Euripos, bestaan tegenwoordig zelfs de ruïnes niet meer. Dat latere generaties de naam Naxos nog kennen is vooral te danken aan Tisandros, zoon van Kleokritos. Tisandros heeft namelijk vier keer het boksen voor mannen in Olympia gewonnen en haalde evenveel overwinningen op de Pythische spelen. In die tijd hielden de Korinthiërs en ook de Argivers geen lijsten van winnaars op de Isthmische en Nemeïsche spelen bij. (9) De merrie van de Korinthiër Pheidolas heette, zoals de Korinthiërs zeggen, Aura. Meteen in het begin van de wedstrijd wierp zij per ongeluk haar berijder af. Maar ze bleef volgens de regels doorrennen, draaide om het keerpunt en toen ze de trompet hoorde verhoogde ze haar snelheid. Als eerste kwam ze bij de Hellanodikai, besefte dat ze gewonen had en stond toen stil. De Eliërs wezen Pheidolas de overwinning toe en gaven hem toestemming een beeld van die merrie op te stellen.
    (10) Ook de zonen van Pheidolas haalden overwinningen in de paardenrace. Op de stele staat een reliëf van een paard, waarbij deze inscriptie staat:
    “Lykos, snel in het rennen, bekranste met een overwinning op de Ithmos
    en twee overwinningen hier de huizen van Pheidolas´ zonen.”
    Maar de Elische lijsten van Olympische winnaars kloppen niet met de inscriptie. Want de overwinning van de zonen van Pheidolas staat in de Elische lijsten opgetekend bij de 68e Olympiade en bij geen andere. Dat kun je als zeker aannemen.
    (11) Er zijn beelden van de Eliërs Agathinos, zoon van Thrasyboulos, en Telemachos. Het beeld van Telemachos is voor zijn overwinning in de wagenraces, dat van Agathinos is door de Achaiers van Pellene gewijd. Ook het volk van Athene heeft een beeld gewijd, van Aristophon, zoon van Lysinos, die de pankration van mannen in Olympia gewonnen heeft.

  1. Pherias van Aigina, die naast de Athener Aristophon staat, werd bij de 78e Olympiade te jong bevonden en nog niet geschikt geacht voor het worstelen. Daarom werd hij uitgesloten van de wedstrijd, maar bij de volgende Olympiade werd hij wel toegelaten bij de jongens en won hij het worstelen. Een heel ander lot, dat helemaal niet leek op dat van deze Pherias, trof Nikasylos van Rhodos. (2) Want toen hij achttien jaar oud was werd hij door de Eliërs toegelaten tot het worstelen van jongens, maar hij werd tot winnaar uitgeroepen van de wedstrijd van de mannen. Later werd hij ook tot winnaar uitgeroepen in Nemea en op de Isthmos. Maar hij stierf toen hij twintig jaar oud was, voordat hij naar huis naar Rhodos terugkeerde. De prestatie van de Rhodische worstelaar in Olympia wordt in mijn ogen nog overtroffen door Artemidoros van Thralles. Artemidoros faalde in de pankration voor jongens in Olympia. De oorzaak van die mislukking was het feit dat hij veel te jong was. (3) Maar toen de tijd voor de wedstrijd die de Smyrnaiers in Ionië hielden kwam, was zijn kracht zo toegenomen dat hij op dezelfde dag zijn tegenstanders van Olympia in de pankration overwon en behalve de jongens ook de zogenoemde baardlozen en in de derde plaats het puik der mannen. Hij zou aan de wedstrijd van de baardlozen deelgenomen hebben op uitnodiging van een trainer en aan de mannenwedstrijd omdat een pankratiast hem bespotte. Artemidoros haalde een Olympische overwinning bij de mannen op de 212e Olympiade. (4) Naast het beeld van Nikasylos staat een klein bronzen paard, door Krokon van Eretria gewijd toen hij met zijn renpaard een krans gewonnen had. Vlakbij het paard staat Telestas van Messene, winnaar van de bokswedstrijd voor jongens. Het beeld van Telestas is een werk van Silanion.
    (5) Het beeld van Milon, zoon van Diotimos, is gemaakt door Dameas, net als hij afkomstig uit Kroton. Milon behaalde in Olympia zes overwinningen bij het worstelen, waarvan een bij de jongens, en in Delphi won hij zes keer bij de mannen en ook daar een keer bij de jongens. Hij kwam nog een zevende keer naar Olympia om te worstelen, maar was toen niet meer in staat Timasitheos te verslaan, een medeburger van hem en nog heel jong, die bovendien geen direct gevecht met hem wilde leveren. (6) Milon zou zelf zijn beeld naar de Altis gedragen hebben. Verder wordt over hem een verhaal met een granaatappel en een discus verteld. Hij hield een granaatappel zo stevig vast dat het niemand lukte die met geweld hem af te nemen, maar toch beschadigde hij hem niet, ondanks de druk. En hij ging op een met vet ingesmeerde discus staan en maakte iedereen belachelijk die zich op hem wierp en probeerde hem van de discus af te duwen. Ook de volgende prestaties liet hij zien. (7) Hij bond een koord om zijn hoofd zoals men een haarband of krans omdoet. Dan hield hij zijn adem in, liet de aderen bij zijn slapen zwellen met bloed en brak het koord door de kracht in de aderen. Ook wordt verteld dat hij zijn rechterarm van de schouder tot de elleboog stijf langs zijn lichaam hield en zijn onderarm recht vooruit strekte, waarbij hij zijn duim omhoog stak en de andere vingers tegen elkaar hield. Zo was de pink aan de onderkant en niemand was in staat die beweging te krijgen, hoeveel kracht hij ook gebruikte.
    (8) Hij zou gedood zijn door wilde dieren. In de omgeving van Kroton trof hij een boomstam met droog hout aan. Er waren beitels in gestoken die spleten in het hout maakten. Vol zelfvertrouwen stak Milon zijn handen in de spleten. De beitels vielen er uit en Milon, vastgeklemd in het hout, werd een prooi voor wolven. Deze dieren leven in grote getale in het gebied van Kroton.
    (9) Zo vond Milon de dood. Het beeld van Pyrrhos, de zoon van Aiakides, die koning was van het Thesprotische vasteland en veel gedenkwaardige prestaties verricht heeft die ik in het boek over Athene behandeld heb, is in de Altis gewijd door Thrasyboulos van Elis. Naast Pyrrhos staat een man van klein postuur met een fluit in reliëf afgebeeld op een stele. Hij was de tweede winnaar op de Pythische spelen na Sakadas van Argos. (10) Want Sakadas won de door de Amhiktyonen ingestelde wedstrijd, toen er nog geen overwinningskrans gegeven werd, en daarna nog twee keer, toen de winnaar wel een krans ontving. Pythokritos van Sikyon won de volgende zes Pythische spelen. Hij was de enige fluitspeler die daarin slaagde. Ook op de Olympische spelen begeleidde hij blijkbaar zes keer de vijfkamp op de fluit. Daarom staat er voor Pythokritos een stele met een inscriptie:
    “Dit is een monument voor de fluitspeler Pythokritos,
    de zoon van Kallinikos.”
    (11) De Aitolische bond heeft een beeld gewijd voor Kylon die de Eliërs bevrijdde van de tirannie van Aristotimos. Er staan beelden van Gorgos van Messene, zoon van Eukletos, winnaar van de pentathlon, en van Damaretos, ook een Messeniër, die het boksen voor jongens gewonnen heeft. Het beeld van Gorgos is gemaakt door Theron van Boiotië en dat van Damaretos door Silanion van Athene. Anauchidas, zoon van Philys, een Elische worstelaar, kreeg de krans bij de jongens en later bij de mannen. Wie zijn beeld gemaakt heeft weet ik niet, maar het beeld van Anachos van Tarente, zoon van Adamatas, winnaar van de stadionloop en de dubbele wedloop, is een werk van Ageladas van Argos. (12) Een op een paard zittende jongen en een man die naast het paard staat zijn volgens de inscriptie Xenombrotos uit het Meropische Kos, die tot winnaar van de paardenrace verklaard is, en Xenodikos, tot winnaar van het boksen voor jongens uitgeroepen. Dit beeld is gemaakt door Pantias, dat van Xenombrotos door Philotimos van Aigina. Er staan twee beelden van Pythos, zoon van Andromachos, afkomstig uit Abdera. Die zijn opgesteld door zijn soldaten en gemaakt door Lysippos. Het schijnt dat Pythos een huurlingenkapitein was of in elk geval een uitblinkende krijgsheer.
    (13) Dan staan er Meneptolemos van Apollonia in Ionië en Philon van Korkyra, winnaars van het hardlopen voor jongens. Verder Hieronymos van Andros, die in Olympia Tisamenos, deelnemer aan de pentathlon, in het worstelen versloeg. Hij was de latere waarzegger van de Grieken in de strijd tegen Mardonios en de Perzen bij Plataiai. Dat is Hieronymos en naast hem staat een jongensworstelaar, Prokles, zoon van Lykastidas, ook uit Andros. De beeldhouwer die het beeld van Lykastidas gemeekt heeft heet Stomios en de maker van het beeld van Prokles is Somis. Aischines van Elis behaalde twee overwinningen in de pentathlon en hij heeft voor iedere overwinning een beeld.

  1. Archippos van Mitylene versloeg de deelnemers aan de bokswedstrijd voor mannen en aan zijn roem voegen de Mityleners nog toe dat hij de krans in Olympia, Delphi, Nemea en de Isthmos gewonnen heeft toen hij nog geen twintig jaar oud was. Het beeld van de jongenshardloper Xenon, zoon van Kalliteles uit Lepreos in Triphylia, is gemaakt door Pyrilampes, maar wie de maker is van het beeld van Kleinomachos van Elis weet ik niet. Kleinomachos werd tot winnaar van de pentathlon uitgeroepen.
    (2) De inscriptie op het beeld van Pantarkes meldt dat het een wijgeschenk is van de Achaiers, omdat hij de vrede tussen de Achaiers en Eliërs tot stand bracht en door zijn toedoen de krijgsgevangenen aan beide kanten vrijgelaten zijn. Pantarkes behaalde ook een overwinning met zijn renpaard en daarvoor staat in Olympia een zegeteken. Het beeld van Olidas van Elis is door het Aitolische volk gewijd en er staat een beeld van Charinos van Elis voor zijn overwinning in het hardlopen over de dubbele afstand en de wapenwedloop. Naast hem staat Ageles van Chios, winnaar van het boksen voor jongens, een werk van Theomnestos van Sardes.
    (3) Het beeld van Kleitomachos van Thebe is gewijd door zijn vader Hermokrates. Zijn roemrijke daden zijn de volgende. Op de Isthmos won hij het worstelen voor mannen en op dezelfde dag versloeg hij zijn tegenstanders in het boksen en de pankration. Zijn overwinningen in Delphi behaalde hij allemaal in de pankration, drie in getal. In Olympia was deze Kleitomachos de tweede, na Theagenes van Thasos, die tot winnaar in zowel de pankration als het boksen uitgeroepen werd. (4) Hij behaalde zijn overwinning in de pankration op de 141e Olympiade. Op de volgende Olympiade was deze Kleitomachos deelnemer aan de pankration en het boksen en ook de Eliër Kapros verlangde op dezelfde dag mee te doen aan zowel het worstelen als de pankration. (5) Toen Kapros al een overwinning in het worstelen had behaald, richtte Kleitomachos zich tot de Hellanodikai met de verklaring dat het eerlijk was als zij de pankration zouden aankondigen voordat hij verwondingen bij het boksen opgelopen zou hebben. Dat leek een redelijk verzoek en zo werd de pankration aangekondigd. Daarin werd hij door Kapros verslagen, maar toch deed hij met ongebroken geest en onverzwakt lichaam mee aan het boksen.
    (6) De Ioniërs uit Erythrai hebben een beeld gewijd van Epitherses, zoon van Metrodoros, die twee overwinningen in het boksen in Olympia haalde en ook twee in Delphi, Nemea en de Isthmos. De Syracusanen hebben namens de staat twee beelden gewijd van Hieron en een derde beeld is gewijd door de zonen van Hieron. Kort hiervoor heb ik al verteld dat deze Hieron een naamgenoot was van de zoon van Deinomenes en net als hij tiran van Syracuse was. (7) De Paliërs, een van de vier groepen Kephalenniërs, hebben het beeld van Timoptolis, zoon van Lampis, gewijd. Deze Paliërs werden oorspronkelijk Doulichiërs genoemd. Er staat ook een beeld van Archidamos, de zoon van Agesilaos, en van een man, voorgesteld als jager. Demetrios, die een veldtocht tegen Seleukos hield en in de strijd gevangen genomen is, en zijn zoon Antigonos zijn, zoals je moet weten, wijgeschenken van de Byzantiërs. (8) De Spartaan Eutelidas haalde op de 38e Olympiade twee overwinningen bij de jongens, een in het worstelen en de tweede in de pentathlon. Dat was de eerste en ook de laatste keer dat jongens tot de pentahlon toegelaten werden. Het beeld van Eutelidas is in archaïsche stijl en de letters op het voetstuk zijn door de tijd onduidelijk geworden. (9) Na Eutelidas volgt weer een beeld van de Lakedaimonische koning Areus en naast hem staat de Eliër Gorgos. Gorgos is tot nu toe de enige die in Olympia vier overwinningen in de pentathlon behaalde en ook nog een op de dubbele afstandsloop en op de wapenloop.
    (10) De man die er staat met jongens naast zich zou Ptolemaios, zoon van Lagos, zijn. Naast hem staan twee beelden van de Eliër Kapros, zoon van Pythagoras, die op dezelfde dag de krans voor het worstelen en voor de pankration gewonnen heeft. Wie door hem in de pankration verslagen is heb ik al verteld. In het worstelen versloeg hij de Eliër Paianios die een Olympiade eerder het worstelen gewonnen had en in Delphi de krans voor het boksen voor jongens kreeg en daarna op dezelfde dag voor het worstelen voor mannen en het boksen.

  1. Kapros behaalde zijn overwinningen niet zonder grote moeite en zware inspanning. In Olympia staan ook beelden van Anauchidas en Pherenikos, Eliërs van geboorte, die kransen gewonnen hebben bij het boksen voor jongens. Degenen die het beeld hebben gewijd van Pleistainos, de zoon van Eurydamos, die het bevel voerde over de Aitoliërs in de strijd tegen de Galaten, zijn de Thespiërs.
    (2) Tydeus van Elis heeft het beeld van Antigonos, de vader van Demetrios, en van Seleukos gewijd. De roem van Seleukos is bij alle mensen vooral groot vanwege de gevangenneming van Demetrios. Timon behaalde overwinningen in de pentathlon op alle Griekse spelen behalve de Isthmische. Zoals de andere Eliërs werd hij hier van deelname uitgesloten. De inscriptie op zijn beeld vermeldt onder andere dat hij met de Aitoliërs deelnam aan de veldtocht tegen de Thessaliërs en commandant werd van het garnizoen in Naupaktos dankzij zijn vriendschap met de Aitoliërs.
    (3) Niet ver van het beeld van Timon staat Hellas en naast Hellas staat Elis. Hellas legt Antigonos, de voogd van Demetrios´ zoon Philippos met één hand een krans op en met de andere hand bekranst zij Philippos zelf, terwijl Elis Demetrios, die tegen Seleukos en Ptolemaios, de zoon van Lagos, ten strijde trok, bekranst.
    (4) De inscriptie op het beeld van Aristeides van Elis meldt dat hij in Olympia de wapenloop gewonnen heeft, in Delphi de dubbele wedloop en in Nemea de paardenrace bij de jongens. De lengte van de paardenrace is twee maal de dubbele wedloop. Toen dit onderdeel bij de Nemeïsche spelen en de Isthmische spelen geschrapt was, heeft keizer Hadrianus die aan de Argivers weer toegestaan voor hun winterspelen.
    (5) Vlakbij Aristeides staat Menalkes van Elis, tot winnaar van de pentathlon in Olympia uitgeroepen, en Philonides, zoon van Zotes, afkomstig uit Chersonesos op Kreta en boodschapper van Alexander, de zoon van Philippos. Dan komen Brimias van Elis, winnaar van het worstelen voor mannen, Leonidas van Naxos in de Egeïsche zee, een wijgeschenk van de Arkadiërs uit Psophis, dan een beeld van Asamon, winnaar van het boksen voor mannen, en Nikander, die twee overwinningen behaalde op de dubbele wedloop in Olympia en zes overwinningen op verschillende hardloopnummers op de Nemeïsche spelen. Asamon en Nikander waren Eliërs. Het beeld van Nikander is gemaakt door Daïppos en dat van Asamon door Pyrilampes van Messenië.
    (6) Eualkidas van Elis haalde overwinningen bij het boksen voor jongens en Seleadas van Lakedaimon bij het worstelen voor mannen. Hier staat als wijgeschenk ook een kleine wagen van de Lakoniër Polypeithes en op dezelfde stele de vader van Polypeithes, Kalliteles, een worstelaar. Polypeithes haalde overwinningen met zijn vierspan en Kalliteles in het worstelen.
    (7) Beelden van privé personen uit Elis, Lampos, de zoon van Arniskos, en ******* van Aristarchos, zijn door de Psophidiërs gewijd omdat zij hun staatsvrienden waren of omdat zij hun een andere dienst bewezen hadden. Tussen hen in staat Lysippos van Elis die zijn tegenstanders verslagen heeft in het worstelen voor jongens. Dat beeld heeft Andreas van Argos gemaakt.
    (8) De Lakedaimoniër Deinosthenes behaalde een Olympische overwinning in de hardloopwedstrijd voor mannen en heeft in de Altis naast zijn beeld een stele gewijd. In de inscriptie staat dat de lengte van de weg van Olympia tot een andere stele in Lakedaimon 660 stadiën is. Je moet weten dat Theodoros, die een overwinning in de pentathlon behaalde, Pyttalos, de zoon van Lampis, die het boksen voor jongens gewonnen heeft, en Neolaïdas, die de krans voor het hardlopen en de wapenloop kreeg, allen Eliërs waren. Over Pyttalos wordt verder nog verteld dat hij, toen er tussen de Arkadiërs en Eliërs een grensconflict gerezen was, daarover een vonnis uitgesproken heeft.
    (9) Zijn beeld is een werk van Sthennis van Olynthos. Het volgende beeld is Ptolemaios, zittend op een paard, en naast hem staat de Elische atleet Paianios, zoon van Damatrios, die het worstelen gewonnen heeft en twee overwinningen in Delphi behaald heeft. Dan staat er Klearetos van Elis, die een krans voor de pentathlon kreeg, en de wagen van een Athener, Glaukon, zoon van Eteokles. Die Glaukon is tot winnaar uitgeroepen van de wagenrace met volwassen paarden.

  1. Dit zijn de beelden die de aandacht verdienen, als je op de door mij beschreven manier over de Altis gaat. Maar als je van het Leonidaion rechts naar het grote altaar wilt gaan, tref je de volgende belangrijke beelden aan. Daar staan Demokrates van Tenedos en Kriannos van Elis. De laatste won de wapenloop en Demokrates het worstelen voor mannen. Zijn beeld is door Dionysikles van Milete gemaakt en dat van Kriannos door Lysos van Makedonië. (2) De beelden van Herodotos van Klazomenai en Philinos van Kos, zoon van Hegepolis, zijn door hun steden gewijd. De Klazomeniërs hebben het beeld gewijd omdat Herodotos de eerste uit Klazomenai was die in Olympia tot winnaar uitgeroepen werd. Zijn overwinning was bij het hardlopen voor jongens. De bewoners van Kos hebben het beeld van Philinos gewijd vanwege zijn roem. In Olympia haalde hij vijf overwinningen, in Delphi vier, evenveel in Nemea en elf op de Isthmos. (3) Ptolemaios, zoon van Ptolemaios, zoon van Lagos, is gewijd door Aristolaos van Makedonië. Er staat ook een bokser die bij de jongens gewonnen heeft, Boutas van Milete, zoon van Polyneikes, en Kallikrates uit Magnesia aan de Lethaios, die twee kransen voor de wedloop ontving. (4) Het beeld van Kallikrates is een werk van Lysippos. Enation won het hardlopen voor jongens en Alexibios de pentathlon. Zijn vaderstad is Heraia in Arkadië en zijn beeld is gemaakt door Akestor. Uit welke stad Enation afkomstig is deelt de inscriptie niet mee, maar wel wordt vermeld dat hij een Arkadiër was. Er staan twee Kolophoniërs, Hermesianax, zoon van Agoneas, en Eikasios, zoon van Lykinos en de dochter van Hermesianax, die beiden het worstelen voor jongens gewonnen hebben. Het beeld van Hermesianax is door de gemeenschap van Kolophon gewijd. (5) Vlakbij hen staan twee Eliërs die het boksen voor jongens gewonnen hebben, Choirilos, een werk van Sthennis van Olynthos, en Theotimos, een werk van Daitondas van Sikyon. Theotimos was de zoon van Moschion, die deelnam aan de veldtocht van Alexander, de zoon van Philippos, tegen Dareios en de Perzen. Dan staan er weer twee Elische atleten, Archidamos, winnaar met zijn vierspan, en Eperastos, zoon van Theogonos, die de wapenwedloop gewonnen heeft. Aan het einde van de inscriptie zegt Eperastos dat hij een ziener was uit het geslacht van de Klytiden:
    “Een ziener te zijn van ´t geslacht der Klytiden met heilige tongen zeg ik vol trots,
    bloed der Melampodiden, aan de goden gelijk.”
    Want Mantios was een zoon van Melampos, de zoon van Amythaon, en zijn zoon was Oïkles en Klytios was een zoon van Alkmaion, de zoon van Amphiaraos, de zoon van Oïkles. De ouders van Klytios waren Alkmaion en de dochter van Phegeus. Hij vestigde zich in Elis, omdat hij niet bij de broers van zijn moeder wilde leven. Want hij wist dat zij schuldig waren aan de moord op Alkmaion. (7) Tussen minder belangrijke wijgeschenken zijn de beelden te zien van Alexinikos van Elis, een werk van Kantharos van Sikyon, die een overwinning bij het worstelen voor jongens behaalde, en van Gorgias van Leontini. Eumolpos, de kleinzoon van Deïkrates, die getrouwd was met de zuster van Gorgias, zegt dat hij dat beeld in Olympia wijdde. (8) Deze Gorgias was een zoon van Charmantides. Men zegt dat hij als eerste de kunst der rhetorica die helemaal verwaarloosd en vrijwel in vergetelheid geraakt was weer deed herleven. Gorgias zou door zijn welsprekendheid erg beroemd zijn geworden op het Olympische feest en ook toen hij met Tisias op een gezantschapsreis in Athene gekomen was. Ook Tisias heeft veel bijgedragen aan de rhetorica en hij heeft de meest overtuigende redevoering van zijn tijd geschreven voor een vrouw uit Syracuse bij een geschil om een financiële kwestie. (9) Maar Gorgias overtrof hem in roem bij de Atheners en Iason, de tiran van Thessalië, verkoos hem boven Polykrates, die in de school van Athene zeker niet de laatste plaats innam. Gorgias zou 105 jaar oud geworden zijn. De stad Leontini, eens door de Syracusanen verwoest, was in mijn tijd weer bewoond.

  1. Er staat ook een bronzen wagen van Kratisthenes van Kyrene waarop een Nikè staat en Kratisthenes zelf. Het is dus duidelijk dat hij een overwinning in de wagenrace behaald heeft. Kratisthenes zou een zoon zijn van de hardloper Mnaseas die bij de Grieken bekend stond als de Libyër. Zijn wijgeschenken in Olympia zijn het werk van Pythagoras van Rhegion.
    (2) Ik heb hier ook een beeld aangetroffen van Anaximenes die de hele geschiedenis van de Grieken schreef, inclusief de daden van Philippos,de zoon van Amyntas, en later van Alexander. Hij werd in Olympia geëerd door het volk van Lampsakos. Over Anaximenes is het volgende overgeleverd. Hij was Alexander, de zoon van Philippos, een niet bepaald milde koning met een onstuimig karakter, op de volgende manier te slim af. (3) De Lampsakeners hadden partij gekozen voor de Perzische koning of werden daarvan verdacht en Alexander, briesend van woede, dreigde hen met de ergste rampen. Omdat hun vrouwen en kinderen en hun vaderland zelf gevaar liepen stuurden ze Anaximenes om voor hen te pleiten, omdat hij Alexander zelf en eerder Philippos persoonlijk kende. Anaximenes trad op Alexander toe en toen die vernomen had waarom hij kwam, zwoer hij, zoals verteld wordt, onder aanroeping van de Griekse goden dat hij precies het tegenovergestelde zou doen van wat hij zou vragen. (4) Daarop zei Anaximenes: “Bewijs mij, koning, deze gunst: maak de vrouwen en kinderen van de Lampsakeners tot slaven, maak de hele stad met de grond gelijk en steek de heiligdommen van hun goden in brand.” Dat waren zijn woorden en Alexander schonk, omdat hij niets tegen die list kon bedenken en aan zijn eed gebonden was, met tegenzin de Lampsakeners vergiffenis. (5) Anaximenes schijnt ook op een heel slimme, maar erg boosaardige manier wraak genomen te hebben op een persoonlijke vijand. Zelf had hij van nature retorische gaven en het vermogen de stijl van andere retoren te imiteren. Toen hij een ruzie had met Theopompos, de zoon van Damasistratos, schreef hij een smaadschrift tegen de Atheners en tevens de Lakedaimoniërs en Thebanen. Daarin imiteerde hij perfect de stijl van Theopompos, zette diens naam boven het geschrift en stuurde het naar de steden. Hoewel het dus door Anaximenes geschreven was, groeide in heel Griekenland de haat tegen Theopompos. (6) Ook beheerste vóór Anaximenes niemand de kunst van improviserend spreken. Maar dat Anaximenes de auteur is van het epos over Alexander kan ik niet geloven.
    Sotades werd bij zijn overwinningen op de lange afstand aangekondigd als Kretenzer, wat hij in werkelijkheid ook was, maar toen hij op de volgende Olympiade geld van de staat van Ephese gekregen had, maakte hij zichzelf tot Ephesiër. Daarom veroordeelden de Kretenzers hem tot ballingschap. (7) De eerste atleten van wie beelden in Olympia gewijd werden zijn Praxidamas van Aigina, die op de 59e Olympiade het boksen gewonnen heeft, en de Opuntiër Rhexibios, die op de 61e Olympiade de pankratiasten versloeg. Die beelden staan niet ver van de zuil van Oinomaos. Het zijn houten beelden, het beeld van Rhexibios is van vijgenhout en dat van de Aigineet van cipressenhout. Dat beeld heeft minder geleden dan het eerste.

  1. Er is een tufstenen plateau in de Altis aan de noordzijde van het Heraion. Daarachter ligt de Kronosheuvel. Op dat plateau staan schathuisjes, zoals sommige Grieken ook in Delphi voor Apollo gebouwd hebben. In Olympia staat een schathuisje dat schathuisje van de Sikyoniërs genoemd wordt. Dat is een wijgeschenk van Myron, de tiran van de Sikyoniërs. (2) Myron heeft het gebouwd na zijn overwinning in de wagenrace op de 33e Olympiade. In dat schathuisje liet hij twee vertrekken maken, een in Dorische en de andere in Ionische stijl. Ik heb gezien dat ze van brons gemaakt zijn, maar of ze van Tartessisch brons zijn, zoals de Eliërs beweren, weet ik niet. (3) De Tartessos zou een rivier in het land van de Iberiërs zijn, die met twee mondingen in zee uitstroomt. Tussen de twee riviermondingen ligt een stad met dezelfde naam. De rivier is de grootste in Iberië en kent getijden. Door latere generaties werd hij Baitis genoemd. Sommige mensen denken dat de Iberische stad Karpia oorspronkelijk Tartessos heette.
    (4) In het kleinste vertrek in Olympia zijn inscripties die melden dat het gewicht van het brons vijfhonderd talenten is en dat degenen die ze opgericht hebben Myron en het volk van Sikyon zijn. In het vertrek liggen drie discussen die men bij de pentathlon gebruikt. Ook is er een met brons beslagen schild dat aan de binnenkant beschilderd is. Bij dat schild zijn een helm en scheenbeschermers. De inscriptie op de wapens vertelt dat ze als deel van de wapenbuit van de Myanen aan Zeus gewijd zijn. Over de vraag wie zij waren zijn diverse gissingen gedaan. (5) Ik herinner me dat Thoukydides in zijn werk verscheidene Lokrische steden bij Phokis noemt, waaronder ook de Myoniërs. De Myanen op het schild zijn volgens mij dezelfden als de Myoniërs op het Lokrische vasteland. De letters op het schild zijn wat vervaagd doordat ze geleden hebben onder de ouderdom van het wijgeschenk.
    (6) Er liggen ook andere voorwerpen die het verdienen genoemd te worden. Bijvoorbeeld de dolk van Pelops met een gouden grip en de ivoren hoorn van Amaltheia, een wijgeschenk van Miltiades, de zoon van Kimon. Hij was de eerste van zijn geslacht die de macht over de Thrakische Chersonesos kreeg. Op de hoorn staat een inscriptie in oude Attische letters:
    “Aan de Olympische Zeus wijdden de mannen van de Chersonesos mij,
    nadat ze de muur van Aratos hadden veroverd. Miltiades was hun leider.”
    Er staat ook een palmhouten beeld van Apollo met een vergulde kop. De inscriptie zegt dat het gewijd is door de Lokriërs van de kaap Zephyrios en gemaakt door Patrokles van Kroton, de zoon van Katillos.
    (7) Naast het schathuisje van de Sikyoniërs staat dat van de Karthagers, gemaakt door Pothaios, Antiphilos en Megakles. Daarin staan als wijgeschenken een groot beeld van Zeus en drie linnen pantsers,gewijd door Gelon en de Syracusanen na hun overwinning op de Phoinikiërs met de triëren of in een veldslag.
    (8) Het derde en vierde schathuisje zijn gewijd door de Epidamniërs ********** het stelt het hemelgewelf voor, gedragen door Atlas, en het heeft een afbeelding van Herakles en de appelboom van de Hesperiden met de slang die zich om de appelboom heeft gewonden. Ook die zijn van cederhout en gemaakt door Theokles, de zoon van Hegylos. De inscriptie op het hemelgewelf zegt dat hij dat samen met zijn zoon gemaakt heeft. De Hesperiden zijn door de Eliërs verwijderd en bevonden zich in mijn tijd nog in het Heraion. Het schathuisje van de Epidamniërs is door Pyrrhos en zijn zonen Lakrates en Hermon gebouwd.
    (9) De Sybariten hebben ook een schathuisje gebouwd naast dat van de Byzantiërs. Kenners van de geschiedenis van Italië en de steden daar zeggen dat Loupiai, dat tussen Brentesion en Hydrous ligt, een andere naam gekregen heeft en oorspronkelijk Sybaris was. Het heeft een kunstmatige haven, aangelegd door keizer Hadrianus.
    (10) Naast het schathuisje van de Sybariten staat dat van de Libyers uit Kyrene. Daarin staan beelden van Romeinse keizers. Selinous op Sicilië is door de Karthagers in een oorlog verwoest, maar voordat het door die ramp getroffen werd hadden de inwoners in Olympia ook een schathuisje voor Zeus gebouwd. Daarin staat een beeld van Dionysos waarvan het gezicht, de handen en voeten van ivoor zijn.
    (11) In het schathuisje van de Metapontiërs, dat naast dat van Selinous staat, bevindt zich een beeld van Endymion. Dat beeld is helemaal van ivoor, behalve de kleding. Wat de oorzaak is van de ondergang van Metapontum weet ik niet, maar in mijn tijd was er niets meer van over behalve het theater en de ringmuur.
    (12) De mensen van Megara bij Attika hebben een schathuisje gebouwd, waarin ze als wijgeschenken kleine cederhouten figuurtjes ingelegd met goud opgesteld hebben. Ze stellen de strijd tussen Herakles en Acheloös voor. Zeus staat er, verder Deianeira, Herakles en Ares die Acheloös te hulp komt. Ook stond er een beeld van Athene, omdat zij de helpster van Herakles was, maar dat staat nu naast de Hesperiden in het Heraion. (13) Op de geveldriehoek van het schathuisje staat de voorstelling van de strijd tussen goden en Giganten. Boven de geveldriehoek hangt een schild met een inscriptie die vertelt dat de Megariërs het schathuisje gebouwd hebben van de buit die ze op de Korinthiërs behaald hebben. Ik denk dat de Megariërs die overwinning behaalden in de tijd dat Phorbas archont in Athene was. Phorbas in zijn hele leven archont geweest. De ambten in Athene wisselden namelijk toen nog niet per jaar en ook werden de Olympiaden in die tijd nog niet door de Eliërs geregistreerd. (14) Ook de Argivers zouden deelgenomen hebben aan de strijd tegen de Korinthiërs. Maar de Megariers hebben het schathuisje jaren na de strijd gebouwd. De wijgeschenken echter hebben ze waarschijnlijk al sinds oude tijd, omdat ze gemaakt zijn door de Lakedaimonier Dontas, leerling van Dipoinos en Skyllis.
    (15) Het laatste schathuisje staat pal naast het stadion. De inscriptie daarop zegt dat het schathuisje en de beelden wijgeschenken zijn van het volk van Gela. Maar de beelden staan er niet meer.

  1. De Kronosheuvel verheft zich, zoals ik al verteld heb, langs het terras waarop de schathuisjes staan. Op de top van de heuvel offeren de Basilai, zoals ze genoemd worden, bij de nachtevening in de lente in de Elische maand Elaphios aan Kronos.(2) Bij de helling van de Kronosheuvel aan de noordzijde staat tussen de schathuisjes en de heuvel een heiligdom van Eileithuia waarin Sosipolis, een locale Elische godheid, vereerd wordt. Eileithuia krijgt de bijnaam Olympisch en ieder jaar wordt een priesteres voor de godin gekozen. De oude priesteres die met de eredienst van Sosipolis belast is moet volgens de Elische wet in kuisheid leven. Zij brengt badwater voor de god binnen en legt honingkoeken voor hem neer. (3) In het voorste gedeelte van de tempel – deze bestaat namelijk uit twee vertrekken – staat een altaar van Eileithuia en hier mag iedereen binnenkomen. In het achterste deel wordt Sosipolis vereerd, maar hier mag niemand binnenkomen behalve de priesteres van de god Zij moet haar hoofd en gezicht met een witte sluier bedekken. Meisjes en vrouwen blijven intussen in het heiligdom van Eileithyia, zingen een hymne en branden allerlei soorten reukwerk voor de god, maar het is geen gebruik dat ze ook plengoffers van wijn brengen. In de belangrijkste zaken wordt een eed in naam van Sosipolis afgelegd.
    (4) Ook wordt verteld dat toen de Arkadiërs met een leger Elis binnenvielen en de Eliërs tegenover hen gelegerd waren een vrouw bij de Elische aanvoerders kwam met een pasgeboren kind aan haar borst. Ze zei dat zij de moeder van het kind was, maar dat ze het, omdat het haar in dromen zo opgedragen was, aan hen gaf om de Eliërs te helpen. De aanvoerders geloofden wat de vrouw zei en legden het kind naakt voor het leger. (5) De Arkadiërs naderden en plotseling veranderde het kind in een slang. Toen ze dat zagen raakten de Arkadiërs in paniek, sloegen op de vlucht en werden door de Eliërs achtervolgd. Die behaalden een schitterende overwinning. Daarna gaven ze de god de naam Sosipolis. Op de plek waar ze dachten dat de slang na de strijd in de grond verdween bouwden ze een heiligdom. Ze besloten samen met hem ook Eileithuia te vereren, omdat die godin haar zoon voor hen bij de mensen had gebracht. (6) Het graf van de Arkadiërs die in de strijd gesneuveld zijn is op de heuvel aan de overkant van de Kladeos aan de westzijde. Vlakbij het heiligdom van Eileithuia zijn nog de resten van een tempel van Aphrodite Ourania. Ook daar worden offers gebracht op altaren.
    (7) In de Altis bevindt zich bij de processie-ingang het zogeheten Hippodameion, een terrein van ongeveer een plethron lang en omgeven door een muur. Een keer per jaar mogen vrouwen dat betreden om aan Hippodameia te offeren en andere rituelen ter ere van haar uit te voeren. Hippodameia zou naar Midea in de Argolis uitgeweken zijn omdat Pelops woedend op haar was om de dood van Chrysippos. De Eliërs zeggen dat ze later op grond van een orakel het gebeente van Hippodameia naar Olympia gebracht hebben.
    (8) Aan het einde van de rij beelden die opgericht zijn van de aan atleten opgelegde boetes is de zogeheten Krypte. Daardoor gaan de Hellanodikai en de atleten het stadion in. Het stadion is een wal van aarde waarop een zittribune voor de wedstrijdleiders is. Tegenover de Hellanodikai staat een wit marmeren altaar. (9) Op dat altaar zit een vrouw die naar de Olympische wedstrijden kijkt. Zij is priesteres van Demeter Chamyne. Dat is een eer die steeds weer aan een andere Elische vrouw toegekend wordt. Jonge meisjes mogen als toeschouwers aanwezig zijn. Aan het einde van het stadion ligt bij de startlijn van de stadionlopers het graf van Endymion, zoals de Eliërs zeggen.
    (10) Als je vanuit het stadion bij de plaats waar de Hellanodikai zitten omhoogklimt, kom je bij het terrein voor de wagenrennen en de startplaats van de paarden. Die startplaats heeft de vorm van een scheepsboeg waarvan de sneb naar de renbaan gekeerd is. Waar de boeg de zuilengalerij van Agnaptos raakt is hij het breedst. Op de punt van de sneb staat een paal met een bronzen dolfijn. (11) De zijden van de startplaats zijn elk meer dan 400 voet lang en daarlangs zijn boxen gebouwd. Die boxen worden door loting aan de deelnemers van de wagenrennen toegewezen. Voor de wagens en renpaarden is als versperring een kabel gespannen. Voor iedere Olympiade wordt zo dicht mogelijk bij het midden van de scheepsboeg een altaar van gebakken steen met aan de buitenkant een pleisterlaag gemaakt.
    (12) Op het altaar staat een bronzen adelaar die zijn vleugels in de volle breedte spreidt. De wedstrijdleider brengt het mechaniek in het altaar in beweging. Als dat gebeurd is, vliegt voor de ogen van de toeschouwers de adelaar omhoog en valt de dolfijn op de grond. Eerst vallen de kabels aan beide kanten bij de zuilengalerij van Agnaptos en de paarden die daar staan kunnen het eerst starten. Ze rennen weg en komen bij de paarden die volgens loting op de tweede rij staan. Dan gaan ook de kabels van de tweede rij los. Zo gaat het verder met alle paarden totdat ze bij de sneb van de boeg op gelijke hoogte met elkaar zijn. Daarna is het aan de menners om hun vaardigheid en aan de paarden om hun snelheid te tonen. (14) Die manier van starten is door Kleoitas bedacht en hij was zo trots op zijn vinding dat hij op een standbeeld in Athene deze inscriptie liet aanbrengen:
    “Hij die als eerste de manier van starten van de paarden in Olympia bedacht, Kleoitas, de zoon van Aristokles, heeft mij gemaakt.”
    Na Kleoitas zou Aristeides dit mechanisme verder geperfectioneerd hebben.
    (15) Een baan van de hippodroom is langer dan de andere. De langste baan gaat langs een aarden wal. Daar staat Taraxippos, de Paardenverschrikker. Het is een altaar met een ronde vorm en als de paarden er langs rennen worden ze om onduidelijke redenen door een hevige angst overvallen en raken ze in paniek. De wagens worden verbrijzeld en de menners raken gewond. Daarom brengen de menners offers aan Taraxippos en smeken hem hun genadig te zijn. (16) Over Taraxippos geven de Grieken verschillende verklaringen. Sommigen beweren dat dit het graf is van een man uit de streek die deskundig was op het gebied van paarden. Ze noemen hem Olenios en zeggen dat de rots Olenia in Elis naar hem genoemd is. Maar anderen zeggen dat Dameon, de zoon van Phlious, die aan de expeditie van Herakles tegen Augeas en de Eliërs deelgenomen heeft, met het paard waarop hij reed door Kteatos, de zoon van Aktor, gedood is en dat Dameon daar met zijn paard begraven is. (17) Een andere verklaring is dat Pelops daar een leeg graf voor Myrtilos bouwde. Hij zou aan hem geofferd hebben om de vloek van de moord weg te nemen en hem Taraxippos genoemd hebben omdat de paarden van Oinomaos door de list van Myrtilos in paniek geraakt waren. Weer anderen zeggen dat het Oinomaos zelf is die de wagenrennen verstoort. Verder heb ik gehoord dat er mensen zijn die de schuld leggen bij Alkathous, de zoon van Porthaon en dat hij daar zijn deel van de aarde kreeg, gedood door Oinomaos omdat hij naar de hand van Hippodameia dong. Omdat dat ongeluk hem in de Hippodroom trof, zou hij een kwaadwillende demon geworden zijn die de paardenmenners behekste. (18) En dan was er een Egyptenaar die vertelde dat Pelops iets van de Thebaan Amphion gekregen had en op de plek die ze Taraxippos noemen begraven. De paarden van Oinomaos en later de paarden van alle wagenmenners zouden daardoor in paniek raken. Deze Egyptenaar dacht dat Amphion en de Thrakiër Orpheus knappe magiërs waren. Door hun betovering zouden de wilde dieren bij Orpheus gekomen zijn en de stenen zich voor Amphion vanzelf tot een muur opgestapeld hebben. Het meest waarschijnlijk vind ik de verklaring dat Taraxippos een bijnaam is van Poseidon Hippios.
    (19) Op de Isthmos staat ook een Taraxippos, namelijk Glaukos, de zoon van Sisyphos. Hij zou door zijn paarden gedood zijn toen Akastos lijkspelen voor zijn vader hield. In het Argivische Nemea was er geen heros die paarden verschrikte. Maar boven het keerpunt voor de paarden steken roodkleurige rotsen uit en de gloed die daarvan afstraalt jaagt de paarden schrik aan alsof het vuur was. Maar de Taraxippos in Olympia bezorgt de paarden verreweg de grootste angst. Op een van de keerpunten staat een bronzen beeld van Hippodameia. In haar hand houdt ze een hoofdband waarmee ze Pelops gaat bekronen voor zijn overwinning.

  1. De andere kant van de hippodroom is geen aarden wal, maar een lage heuvel. Aan de rand van die heuvel staat een heiligdom van Demeter met de bijnaam Chamyne. Sommigen menen dat dit een oude naam is omdat de aarde zich hier opende en daarna weer sloot voor de wagen van Hades. Anderen denken dat Chamynos een man uit Pisa was die zich verzette tegen Pantaleon, zoon van Omphalion, de tiran van Pisa, toen hij een opstand tegen de Eliërs beraamde. Pantaleon zou hier Chamynos gedood hebben en van zijn bezittingen zou de tempel van Demeter gebouwd zijn. (2) In plaats van de oude beelden van Kore en Demeter heeft de Athener Herodes nieuwe beelden van Pentelisch marmer opgericht.
    In het gymnasion van Olympia vinden de trainingen van de vijfkampers en hardlopers plaats. In de open lucht is een voetstuk gebouwd, waarop oorspronkelijk een monument voor de overwinning op de Arkadiërs stond. Links van de toegang tot het gymnasion is nog een ander, kleiner omheind terrein, waar de worstelperken voor de atleten zijn. Aansluitend aan de muur van de zuilengalerij zijn aan de oostkant van het gymnasion de verblijven van de atleten, op het zuidwesten gericht.
    (3) Aan de overkant van de Kladeos is het graf van Oinomaos, een met stenen omgeven tumulus van aarde. Wat hoger dan de grafheuvel zijn resten van gebouwen waar Oinomaos zijn paarden gestald zou hebben.
    De huidige grens tussen Elis en Arkadië die oorspronkelijk ook de grens met Pisa was ligt hier. Als je bij de bergketen die Sauros heet de rivier Erymanthos oversteekt is daar het graf van Sauros en een heiligdom van Herakles, tegenwoordig een ruïne. Het verhaal gaat dat Sauros hier reizigers en omwonenden mishandelde totdat hij door Herakles gestraft werd. (4) Bij deze bergrug die dezelfde naam heeft als de rover stroomt vanuit het zuiden precies tegenover de Erymanthos een rivier in de Alpheios uit. Die rivier vormt de grens tussen Pisa en Arkadië en de naam is Diagon. Veertig stadiën voorbij de bergrug Sauros staat een tempel van Asklepios met de bijnaam Demainetos, naar de man die hem gebouwd heeft. Ook die is een ruïne. Hij is gebouwd op een hoogte langs de Alpheios.
    (5) Niet ver daarvandaan staat een tempel van Dionysos Leukyanetes waarlangs de rivier Leukyanas stroomt. Die mondt ook in de Alpheios uit en hij komt van de berg Pholoë. Als je daar de Alpheios oversteekt, ben je in het land van Pisa. (6) In dat gebied is een steil oplopende heuvel. Daar liggen de ruïnes van de stad Phrixa en een tempel van Athene met de bijnaam Kydonia. Die is niet helemaal bewaard gebleven, maar in mijn tijd was er nog een altaar. De tempel zou voor de godin gesticht zijn door Klymenos, een nakomeling van Herakles van de Ida. Hij was afkomstig uit Kydonia op Kreta en van de rivier de Iardanos. De Eliërs vertellen dat Pelops ook aan Athene Kydonia offerde voor zijn wedstrijd met Oinomaos.
    (7) Als je daarvandaan verder gaat, kom je bij het water van de Parthenia en het graf van de paarden van Marmax bij de rivier. Het verhaal gaat dat deze Marmax de eerste vrijer was die voor Hippodameia kwam en vóór alle anderen door Oinomaos gedood werd. De namen van zijn paarden waren Parthenia en Eripha. Oinomaos doodde na Marmax ook zijn paarden, maar stond wel toe dat zij ook begraven werden. De rivier is Parthenia genoemd naar het paard van Marmax. Er is nog een andere rivier met de naam Harpinates. Niet ver van die rivier liggen de ruïnes van de stad Harpina en vooral zijn er altaren. Die stad zou door Oinomaos gesticht zijn, die hem naar zijn moeder Harpina noemde.
    (9) Een klein eindje verder ligt een grote aardhoop, het graf van de vrijers van Hippodameia. Oinomaos zou hen zonder enige ceremonie dichtbij elkaar in de aarde begraven hebben. Later heeft Pelops een groot gezamenlijk grafmonument opgericht om hen te eren en om Hippodameia tevreden te stellen, maar volgens mij ook om latere generaties te herinneren aan hoeveel en wat voor mannen Oinomaos gedood had voordat hij hem zelf overwon. (10) Volgens het epos “Grote Eoiai” was de volgende die na Marmax door Oinomaos gedood werd Alkathous, de zoon van Porthaon en na hem Euryalos, Eurymachos en Krotalos. Hun afkomst en vaderstad heb ik niet kunnen achterhalen, maar je kunt veronderstellen dat Akrias die na hen gedood werd een Lakedaimoniër was en stichter van Akriai. Na Akrias zouden ook nog Kapetos, Lykourgos, Lasios, Chalkodon en Trikolonos door Oinomaos gedood zijn. De Arkadiërs beweren dat Trikolonos een afstammeling en naamgenoot van de zoon van Lykaon is. (11) Na Trikolonos vonden Aristomachos en Prias de dood op de renbaan en daarna Pelagon, Aiolios en Kronios. Aan de hier genoemden voegen sommigen nog toe Erythras, de zoon van Leukon, zoon van Athamas, naar wie de Boiotische stad Erythrai genoemd is, en Eioneus, de zoon van Magnes, zoon van Aiolos. Voor hen is hier het grafmonument en Pelops zou hen jaarlijks dodenoffers gebracht hebben toen hij heerser van Pisa was.

  1. Ongeveer één stadie voorbij het graf zijn er sporen van een heiligdom van Artemis die de bijnaam Kordax heeft omdat de volgelingen van Pelops bij deze godin hun overwinningsfeest vierden en de kordax dansten, een traditionele dans bij de mensen van de Sipylos. Niet ver van het heiligdom staat een klein gebouwtje met een bronzen schrijn. Daarin bewaren ze het gebeente van Pelops. Van de muur en de rest van het gebouw was niets meer over en het hele terrein waar Pisa lag was begroeid met wijnstokken. (2) De stichter van de stad zou Pisos, de zoon van Periëres, zoon van Aiolos, geweest zijn. De mensen van Pisa riepen zelf het ongeluk over zich af door hun vijandschap met de Eliërs en hun ambitie de leiding van de Olympische spelen van de Eliërs over te nemen. Bij de achtste Olympiade riepen ze de hulp in van Pheidon van Argos, de bruutste tiran van Griekenland, en hielden de Spelen samen met hem. Bij de 34e Olympiade brachten de Pisanen onder leiding van hun koning Pantaleon, zoon van Omphalion, een leger van hun buren bijeen en hielden ze de Olympische spelen in plaats van de Eliërs. (3) Deze Olympiades en ook nog de 104e , die door de Arkadiërs georganiseerd was, worden door de Eliërs Anolympiaden genoemd en ze worden niet bijgeschreven in de lijst van Olympiaden. Tijdens de 48e Olympiade wekte Damophon, de zoon van Pantaleon, bij de Eliërs de argwaan dat hij tegen hen intrigeerde, maar toen zij een gewapende inval in het land van Pisa deden haalde hij hen met smeekbeden en eden over zonder militaire actie naar huis terug te keren. (4) Tijdens de regering van Pantaleons andere zoon Pyrrhos, die zijn broer als koning opvolgde, begonnen de Pisanen op eigen initiatief een oorlog tegen de Eliërs en met hen kwam de bevolking van Makistos en Skillous in Triphilia in opstand tegen de Eliërs en bovendien de Dyspontiërs, een ander onderhorig volk. Zij hadden speciale banden met Pisa en beroemden zich er op dat Dysponteus, de zoon van Oinomaos, hun stichter was. De Pisanen en allen die in deze oorlog met hen mee streden zijn door de Eliërs verjaagd.
    (5) De ruïnes van Pylos in Elis zijn te zien langs de bergweg van Olympia naar Elis. De afstand van Pylos tot Elis is tachtig stadiën. Dit Pylos is, zoals ik al verteld heb, gesticht door een Megariër, Pylon, zoon van Kleson. Het is door Herakles verwoest en opnieuw gesticht door de Eliërs, maar na verloop van tijd zou het weer onbewoond raken. Daarlangs stroomt de rivier de Ladon die uitmondt in de Peneios. (6) De Eliërs zeggen dat een versregel in Homeros naar dit Pylos verwijst:
    “Hij stamde af van de rivier Alpheios die met brede stroom door het land van de Pyliërs stroomt.” Hun argumenten hebben mij overtuigd. De Alpheios stroomt inderdaad door dit gebied en het vers kan niet op een ander Pylos slaan. Het is namelijk feitelijk onmogelijk dat de Alpheios door het land van de Pyliërs tegenover het eiland Sphakteria loopt en van een andere stad met de naam Pylos in Arkadië weet ik niets.
    (7) Op ongeveer vijftig stadiën van Olympia ligt het Elische dorp Herakleia en daarbij stroomt de rivier de Kytheros. Een bron stroomt in de rivier uit en bij de bron is een heiligdom van de nimfen. Iedere nimf heeft een eigen naam: Kalliphaeia, Synallasis, Pegaia en Iasis. Hun gemeenschappelijke bijnaam is Ioniden. Als je een bad in de bron neemt, word je genezen van allerlei soorten pijnen en kwalen. De nimfen zouden genoemd zijn naar Ion, de zoon van Gargettos die uit Athene hierheen verhuisde.
    (8) Als je door de vlakte van Elis wilt reizen is de afstand naar Letrinoi 120 stadiën en van Letrinoi naar Elis 180 stadiën. Oorspronkelijk was Letrinoi een stadje en de stichter was Letreus, zoon van Pelops. In mijn tijd waren er nog maar enkele huizen en een beeld van Artemis Alpheiaia in een tempel. (9) De godin zou die bijnaam om de volgende reden gekregen hebben. Alpheios was verliefd geworden op Artemis, maar toen hij begreep dat hij haar nooit door overreding of smeken als bruid zou krijgen, besloot hij in zijn begeerte geweld tegen de godin te gebruiken. Artemis vierde samen met de nimfen die haar speelgenoten waren een nachtelijk feest in Letrinoi en Alpheios ging daarheen. Maar Artemis vermoedde wel wat hij in de zin had en smeerde haar gezicht en dat van de nimfen in haar gezelschap in met modder, zodat Alpheios haar, toen hij kwam, niet van de anderen kon onderscheiden en onverrichter zake weer moest weggaan omdat hij haar niet herkende. (10) De Letrinaiers gaven de godin de naam Aplpheiaia vanwege de liefde van Alpheios voor haar. Omdat de Eliërs altijd al vrienden van de Letrinaiers waren introduceerden zij de rites die ze traditioneel hielden ter ere van Artemis Elaphiaia in Letrinoi en besloten die te vieren voor Artemis Alpheiaia. Zo kreeg de godin Alpheiaia op den duur de naam Elaphiaia.
    (11) De Eliërs gaven Artemis volgens mij de naam Elaphiaia vanwege de jacht op herten. Maar zelf zeggen ze dat Elaphios de naam was van een vrouw uit de streek door wie Artemis opgevoed werd.
    Ongeveer zes stadiën van Letrinoi ligt een meer dat nooit opdroogt met een middenlijn van ongeveer drie stadiën.

  1. Een van de bezienswaardigheden in Elis is een oud gymnasion. Het is traditie dat ze alle trainingen voor de atleten voordat ze in Olympia arriveren in dat gymnasion houden. Hoge platanen groeien langs renbanen aan de binnenkant van een muur. Deze omheinde ruimte heet in zijn geheel Xystos, omdat het een oefening werd voor Herakles, de zoon van Amphytrion, iedere dag de distels die hier groeiden weg te schrapen. (2) Er is een afzonderlijke baan voor hardloopwedstrijden die door de locale bevolking de Heilige genoemd wordt en apart daarvan een baan waar hardlopers en vijfkampers trainen. In het gymnasion is ook het zogeheten Plethrion. Daar groeperen de Hellanodikai de atleten op grond van hun leeftijd en specialiteit. Ze vormen paren voor het worstelen. (3) In het gymnasion zijn altaren van goden: van Herakles van de Ida met de bijnaam Parastates, van Eros en van de god die zowel de Eliërs als de Atheners Anteros noemen en van Demeter en haar dochter. Voor Achilles is er geen altaar, maar wel een cenotaaf, opgericht in opdracht van een orakel. Op een speciale dag aan het begin van het feest verrichten de Elische vrouwen bij zonsondergang verschillende cultushandelingen ter ere van Achilles en slaan zichzelf als teken van rouw.
    (4) Er is nog een andere omheinde trainingsruimte, kleiner en naast het grotere gelegen. Vanwege de vorm wordt deze de Vierkante genoemd. Hier trainen de worstelaars voor de wedstrijden en ze zetten er de atleten tegen elkaar in om te boksen met zachtere boksriemen als ze niet meer hoeven te worstelen. Van de twee beelden die voor Zeus gemaakt zijn van de aan Sosander van Smyrna en Polyktor van Elis opgelegde boete staat er één hier.
    (5) Er is nog een derde omheinde trainingsruimte, Maltho genoemd vanwege de zachte bodem. Die is voor de hele duur van het festival voor de epheben gereserveerd. In een hoek van de Maltho staat een buste van Herakles en op een van de worstelperken een reliëf met Eros en de zogeheten Anteros. Eros houdt een palmtak vast en Anteros probeert die af te pakken. (6) Aan weerskanten van de ingang van de Maltho staat een beeld van een jongensbokser. De Elische magistraat die toezicht houdt op handhaving van de wetten vertelde dat hij afkomstig was uit Alexandrië tegenover het eiland Pharos en Sarapion heette. Toen hij in Elis arriveerde heerste daar hongersnood en hij gaf de mensen weer voedsel. Daarom eren ze hem hier. De tijd waarin hij zijn overwinning in Olympia behaalde en de Eliërs die weldaad bewees was de 217e Olympiade. (7) In dit gymnasion bevindt zich de raadszaal van de Eliërs. Daarin improviseren zij redevoeringen en lezen voor uit verschillende soorten geschreven literatuur. Het wordt Lalichmion genoemd, naar de man die het gesticht heeft. Er zijn rondom schilden opgehangen die gemaakt zijn ter decoratie en niet om in oorlog te gebruiken.
    (8) Als je van het gymnasion naar de baden gaat loop je door de Straat van het Zwijgen en langs het heiligdom van Artemis Philomeirax. De godin heeft die bijnaam gekregen door de nabijheid van het gymnasion. De Straat van het Zwijgen heet zo om de volgende reden. Enkele mannen van het leger van Oxylos waren uitgestuurd om in Elis te spioneren.
    Onderweg drukten ze elkaar op het hart om wanneer ze bij de muur waren zelf geen woord meer te spreken, maar goed te luisteren of ze iets konden horen van de mensen binnen. Onopgemerkt kwamen ze langs deze straat de stad binnen en toen ze alles wat ze wilden gehoord hadden gingen ze terug naar de Aitoliërs. De straat kreeg zijn naam naar het zwijgen van de spionnen.

  1. De andere uitgang van het gymnasion leidt naar de markt en het zogeheten Hellanodikaion dat boven het graf van Achilles ligt. De Hellanodikai gaan gewoonlijk hierlangs het gymnasion in. Ze komen voor zonsopgang binnen om de hardlopers in te delen en midden op de dag voor de pentathlon en wat men de zware wedstrijden noemt.
    (2) De markt van Elis is niet zoals de Ionische markten en die van de Griekse steden bij Ionië. Hij is op de oudere manier gebouwd met van elkaar gescheiden zuilengalerijen en straten er tussen. De tegenwoordige naam van de markt is Hippodroom. De plaatselijke bevolking traint hier de paarden. De zuidelijke zuilengalerij is in Dorische stijl en wordt door de zuilen in drieën gedeeld. Daar brengen de Hellanodikai het grootste deel van de dag door. (3) Bij de zuilen richten ze ook altaren voor Zeus op en op het open gedeelte van de markt staat een klein aantal altaren. Die zijn provisorisch gebouwd en daardoor raken ze gemakkelijk in verval. Als je via deze zuilengalerij de markt betreedt, staat het Hellanodikaion links aan het einde van de zuilengalerij, door een straat van de markt gescheiden. In dit Hellanodikaion wonen de mannen die tot Hellanodikes gekozen zijn tien maanden achtereen en leren van de magistraten die toezicht op de wetten houden wat ze bij de wedstrijden moeten doen.
    (4) Vlakbij de zuilengalerij waar de Hellanodikai de dag doorbrengen staat een andere zuilengalerij. Daartussen ligt een straat. De Eliërs noemen die de Korkyraiïsche Straat omdat de Korkyraiers met schepen naar hun land gekomen zijn ******** en voerden een deel van de buit weg, maar zelf behaalden ze, zoals ze zeggen, een vele malen zo grote buit in het land van de Korkyraiers. Van het tiende deel daarvan hebben ze de zuilengalerij gebouwd. (5) De bouwstijl van de zuilengalerij is Dorisch en hij is dubbel, met zuilen aan de kant van de markt en aan de andere kant. In het midden zijn geen zuilen, maar daar wordt het dak gedragen door een muur en daarlangs staan aan beide kanten standbeelden. Aan de kant van de zuilengalerij bij de markt staat een standbeeld van Pyrrhon, zoon van Pistokrates, een wijsgeer die nooit tot een definitief oordeel in enige zaak kon komen. Er is ook een graf van Pyrrhon, niet ver van de stad Elis. De plaats heet Petra en Petra zou vroeger een dorp geweest zijn.
    (6) De meest opvallende monumenten op het open gedeelte van de markt van Elis zijn een tempel en een beeld van Apollo Akesios. De betekenis van die naam is waarschijnlijk dezelfde als van de god die door de Atheners Alexikakos genoemd wordt. Elders staan marmeren beelden van Helios en Selene. Uit het hoofd van Selene groeien horens en uit dat van Helios komen stralen. Ook is er een heiligdom van de Chariten en houten beelden met vergulde gewaden, terwijl hun gezichten, handen en voeten van wit marmer zijn. De eerste heeft een roos, de middelste een dobbelsteen en de derde een mirtetakje. (7) Je zou kunnen denken dat ze die voorwerpen hebben omdat de roos en de mirte gewijd zijn aan Aphrodite en verbonden met de legende van Adonis en dat de Chariten het meest van alle goden bij Aphrodite horen. De dobbelsteen is het speelgoed van jongens en meisjes die nog geen lelijke kenmerken van de ouderdom vertonen. Rechts van de Chariten staat op hetzelfde voetstuk een beeld van Eros.
    (8) Er staat ook een tempel van Silenos die alleen aan Silenos gewijd is en niet ook aan Dionysos. Methe biedt hem een beker wijn aan. Vooral door hun graven kun je veronderstellen dat het geslacht van deSilenen sterfelijk is. In het land van de Hebreeën is namelijk een graf van Silenos en van een andere Silenos in Pergamon.
    (9) Op de markt van Elis zag ik nog iets anders: een bouwwerk in de vorm van een tempel. Het is niet hoog en heeft geen muren, maar zuilen, gemaakt van eikenhout, dragen het dak. De inwoners zijn het eens dat het een graftombe is, maar weten niet van wie. Als de oude man aan wie ik het vroeg gelijk heeft, zou dit het graf van Oxylos kunnen zijn. (10) Op de markt is ook een gebouw voor de vrouwen die de Zestien genoemd worden. Zij weven daar het gewaad voor Hera.
    Naast de markt staat een oude tempel, omgeven door zuilen. Het dak van die tempel is ingestort en er staat geen beeld meer. Het is aan Romeinse keizers gewijd.

  1. Achter de zuilengalerij die van de wapenbuit van Korkyra gebouwd is staat een tempel van Aphrodite. De omheinde ruimte in de open lucht is niet ver van die tempel. Ze noemen de godin in de tempel Ourania. Zij is van ivoor en goud, een werk van Pheidias. Met één voet staat ze op een schildpad. De omheinde ruimte van de andere Aphrodite is omringd door een muur. Daarin staat een voetstuk met een bronzen beeld van Aphrodite, zittend op een bronzen geit. Dat is een werk van Skopas en ze noemen het Aphrodite Pandemos. Ik laat het aan ieder die dat wil over te raden wat de betekenis van de schildpad en de geit is. (2) De heilige omheinde ruimte en tempel van Hades – de Eliërs hebben namelijk een heilige omheinde ruimte en tempel van Hades – wordt één maal per jaar geopend en zelfs dan mag niemand behalve de priester die betreden. Van de mensen die ik ken vereren alleen de Eliërs Hades, en wel om de volgende reden. Toen Herakles met een leger tegen Pylos in Elis optrok, zou Athene hem te hulp gekomen zijn. Hades echter, die in Pylos vereerd werd, kwam aan de kant van de Pyliërs mee te strijden, omdat hij een vijand van Herakles was. (3) Om dat te bevestigen citeren ze Homeros die in de Ilias zegt:
    “Onder hen leed Hades, de reus, aan een wond van een pijlpunt,
    toen dezelfde man, een zoon van Zeus met de Aigis,
    hem trof tussen de doden in Pylos en ten prooi gaf aan hevige pijnen.”
    Als Poseidon, zoals Homeros zegt, bij de expeditie van Agamemnon tegen Troje de Grieken te hulp snelde, is het niet onwaarschijnlijk dat volgens dezelfde dichter Hades de Pyliërs hielp. De Eliërs hebben dus het heiligdom voor de god gebouwd omdat hij hun vriend was en Herakles haatte. Ze hebben, denk ik, de gewoonte de tempel één keer per jaar te openen omdat ook de mens maar één keer in de Hades afdaalt.
    (4) De Eliërs hebben ook een heiligdom van Tyche. In de zuilengang van het heiligdom staat een enorm beeld van verguld hout. Alleen het gezicht, de handen en de voeten zijn van wit marmer. Hier wordt, links van Tyche, ook Sosopolis vereerd in een klein heiligdom. De god is geschilderd zoals hij in een droom verschijnt, in de gestalte van een jongen. Hij is gehuld in een met sterren bezaaide mantel en houdt in zijn ene hand de hoorn van Amaltheia.
    (5) In het drukst bezochte deel van de stad Elis staat een bronzen beeld, niet groter dan een grote man, nog zonder baard, met gekruiste benen en met beide handen leunend op een speer. Ze hullen hem in gewaden van wol, van grof en fijn linnen. (6) Men zei dat dit een beeld was van Poseidon die in oude tijden in Samikon in Triphylia vereerd werd. Toen het naar Elis overgebracht was, werd het nog meer vereerd en ze noemen hem Satrapes en niet Poseidon. De naam Satrapes leerden ze kennen na de uitbreiding van Patrai. Satrapes is een bijnaam van Korybas.

  1. Tussen de markt en de rivier Menios ligt een oud theater en een heiligdom van Dionysos. Het beeld is een werk van Praxiteles. Dionysos is een van de goden die de Eliërs het meest vereren en ze zeggen dat de god hen bij het feest van de Thyia bezoekt. De plaats waar zij het feest dat ze Thyia noemen vieren is ongeveer acht stadiën van de stad. In aanwezigheid van de burgers en vreemdelingen die toevallig in de stad zijn brengen de priesters drie lege ketels het gebouw in en zetten die daar neer. De priesters zelf en ieder ander die dat wil brengen zegels aan op de deuren van het gebouw. (2) De volgende dag kunnen ze de zegels controleren. Wanneer ze dan het gebouw binnengaan vinden ze daar de ketels gevuld met wijn. De aanzienlijke Elische mannen en ook de vreemdelingen zwoeren dat dit gebeurt zoals ik verteld heb, maar zelf was ik op het tijdstip van het feest niet aanwezig. Ook de bewoners van Andros vertellen dat bij hen om het andere jaar tijdens het Dionysosfeest vanzelf wijn uit de tempel stroomt. Als je de Grieken hierin moet geloven, moet je met dezelfde redenering ook wel accepteren wat de Aithiopiërs boven Syene over de zonnetafel vertellen.
    (3) Op de akropolis van Elis staat een heiligdom van Athene. Het beeld is van goud en ivoor en het zou een werk zijn van Pheidias. Op de helm is een haan afgebeeld omdat hanen erg vechtlustig zijn. Maar de vogel zou ook beschouwd kunnen worden als gewijd aan Athene Ergane.
    (4) Kyllene ligt op 120 stadiën van Elis. Het ligt tegenover Sicilië en heeft een geschikte ankerplaats voor schepen. Het is de havenplaats van de Eliërs en heeft zijn naam gekregen van een Arkadiër. In de lijst van Eliërs noemt Homeros Kyllene niet, maar later in zijn epos laat hij blijken dat Kyllene wel een stad was die hij kende:
    (5) “Poulydamas doodde Otos van Kyllene,
    de vriend van Phyleides, leider van de fiere Epeiers.”
    In Kyllene zijn heiligdommen van Asklepios en Aphrodite. Maar het beeld van Hermes, dat ze daar in het bijzonder vereren, is een opgerichte phallus op een voetstuk.
    (6) De grond van Elis is vruchtbaar, vooral vlas gedijt er goed. Mensen die geschikte grond hebben zaaien hennep, gewone en fijne vlas. De draden waarvan de Seres hun kleren maken komen niet van een bast, maar worden op een andere manier geproduceerd, en wel als volgt. In hun gebied leeft een insect dat door de Grieken ser genoemd wordt, maar bij de Seres zelf een andere naam heeft. (7) Het is twee maal zo groot als de grootste kever en verder lijkt het op spinnen die hun web in bomen weven. Ook heeft het net als spinnen acht poten. De Seres fokken die diertjes en richten verblijfplaatsen in die zowel voor de winter als voor de zomer geschikt zijn. Het product van de diertjes, een kluwen fijne draden, wordt om hun poten gewikkeld gevonden. (8) Ze kweken hen vier jaar en geven hen gierst als voedsel. In het vijfde jaar geven ze hun groen riet te eten, omdat ze weten dat ze niet langer zullen leven. Dat is het lekkerste voedsel voor het diertje dat zich daarmee vol vreet en dan openbarst. Wanneer het zo dood gegaan is vinden ze in zijn lichaam een nog grotere hoeveelheid draden. Seria is bekend als een eiland dat ver weg in de Rode Zee ligt.
    (9) Maar ik heb ook gehoord dat niet de Rode Zee, maar een rivier met de naam Ser een eiland vormt, zoals de Delta in Egypte door de Nijl en niet door de zee omgeven wordt. Ook Seria zou zo´n eiland zijn. Die Seres en de bewoners van de naburige eilanden, Abasa en Sakaia, zijn verwant met de Aithiopiërs, hoewel anderen beweren dat ze geen Aithiopiërs zijn, maar een mengras van Skythen en Indiërs.
    (10) Dat wordt zo verteld. Als je van Elis naar Achaia gaat, is de afstand tot de rivier Larisos 157 stadiën. Tegenwoordig vormt deze rivier de grens tussen Elis en Achaia, maar vroeger was Kaap Araxos de grens.